مسجد گوهرشاد حرم امام رضا (ع) در مشهد
مسجد گوهرشاد، در جنوب حرم مطهر علی بن موسی الرضا (ع) در شهر مشهد ساخته شده است. این مسجد در اوایل قرن نهم قمری همزمان با نهم ربیع الاول ۸۲۱ هجری قمری به دستور بانو گوهرشاد همسر شاهرخ از پادشاهان تیموری بنا شد.
به دلیل ظرافت و زیبایی کاشی کاری و خط و اسلوب معماری مسجد گوهرشاد، این مسجد یکی از بناهای باشکوه و باستانی عهد تیموری به شمار می رود.
مهد علیا گوهرشاد آغا یا گوهر شاد بیگم ، امیرزاده ای بود که در دوران تیموری زندگی می کرد. پدر گوهرشاد خاتون، غیاث‌الدین ترخان بود که از بزرگان خاندان تیموری به شمار می‌آمد، وی در جنگ‌های بزرگی شرکت داشت و لقب ترخان را چنگیز به او داده بود. ترخان ، عنوان منصب خاصى در دستگاه امراى ماوراِءالنهر و خراسان بوده است که صاحب این منصب، واسطه میان سلطان و رعیت بوده، و به خاطر نفوذى که داشته، بدون نیاز به رعایت نوبت و رخصت، نزد سلطان می رفته و گوهرشاد بیگم، یک ترخان زاده بوده است.
مسجد گوهرشاد مشهد، وسیع ترین مسجد موجود در مجموعه بناهای آستان قدس رضوی است و صحن آن با وسعت ۲۸۵۰ مترمربع از نظر قدمت، کهن ترین صحن است که در جنوب حرم مطهر امام رضا (ع) احداث شده است. نام گوهرشاد در دو محل با کاشی معرق نگاشته شده، یکی در بالای درِ ورودی ایوان دارالسیاده و دیگری در کتیبه ایوان مقصوره با خط زیبای شاهزاده بایسنقر میرزا با کاشی معرق به عنوان بانی مسجد نگاشته شده و به یادگار مانده است. در قسمت وسط نیز کتیبه ای به نام محمد رضا امامی وجود دارد. شیوه معماری این مسجد به سبک معماری مساجد چهار ایوانی ایران است و در طی سا‌ل‌ها ، گنبد آن چهار بار مورد مرمت قرار گرفته است.
این مسجد از نظر استحکام بنا و ویژگی های معماری اسلامی و زیبایی در طراحی، اسلوب و خط و کاشی کاری های معرّق و غیر معرّق و مرقم و غیر مرقم و مقرنس و گچکاری و دیگر تزئینات هنری و مشخصه های معماری سنّتی بی نظیر و ممتاز است. بنای مسجد شامل ۸ ایوان بزرگ و هفت شبستان است. گنبد خانه پشت ایوان مقصوره، با شبستان‌‌های یک طبقه، بخش‌‌های مختلف مسجد را به هم ربط می‌دهد.
ایوان جنوبی، ایوان مقصوره نام دارد که بزرگترین ایوان می باشد و ۳۵ متر طول دارد. ایوان شمالی، معروف به ایوان دار السیاده است. ایوان شرقی، ایوان اعتکاف نامیده می‌شود و ایوان غربی، بنام ایوان شیخ بهاء الدین نامگذاری شده است. دو ایوان شرقی و غربی مسجد گوهرشاد، با معرق کاری ممتاز و کیبته هایی به خط ثلث، مسجد را به رواق امام خمینی و بست شیخ بهایی مرتبط می کند.
در جنوب ایوان مقصوره منبری مشهور به منبر صاحب‌الزمان با ارتفاع ۷ونیم متر و ۱۴ پله وجود دارد که در زمان قاجار از چوب گردو و گلابی با منبت کاری‌ها و قلم زنی‌های بی‌نظیر و زیبایی ساخته شده است.
گنبد مسجد گوهرشاد با ۴۱ متر ارتفاع و آجرهای لعابدار و کاشی‌های معرق اوج هنر معماری اسلامی دوره تیموی می‌باشد. فضای داخلی و زیر گنبد با گچ سفید و نقاشی پوشانده شده است و این گنبد دارای کتیبه‌ای به خط کوفی است. مناره های ۴۳ متری زیبای این مسجد از روی زمین بنا شده‌اند و در کنار ایوان مقصوره بالا رفته‌اند و از کاشی کاری و کتیبه‌های بی‌نظیری برخوردارند.
این مسجد در طول زمان ، بر اثر عوامل طیبعی و انسانی صدمات زیادی دیده است؛ از جمله در زمین لرزه سال ۱۰۸۴، ایوان مقصوره صدماتی دید که مورد بازسازی قرار گرفت. مرمت‌‌های دیگر مسجد پس از گلوله باران روس‌‌ها در سال ۱۳۳۰ هـ.ق بود که به صدمه دیدن گنبد و ایوان‌‌های مسجد انجامید. گنبد و ایوان مقصوره و ایوان‌‌های شرقی و غربی مسجد در سال ۱۳۳۹ قمری مورد مرمت اساسی قرار گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مرمت هایی در بخش های گوناگون مسجد جامع گوهرشاد مشهد صورت گرفت و با مجموعه ای از آب نما و آب خوری در وسط صحن ، زینت یافت که بر زیبایی و شکوه مسجد بیش از پیش افزود.
در صورتی که به شهر مشهد قصد مسافرت دارید، می توانید به مسجد گوهرشاد نیز مراجعه و از آن بازدید کنید. شما می توانید با رزرو هتل های نزدیک حرم دسترسی بسیار راحتی به این مکان تاریخی و جذاب داشته باشید.
