موزه مردم شناسی مشهد معروف به حمام مهدی قلی بیگ یا حمام شاه

موزه مردم شناسی مشهد یکی از جذاب ترین اماکن دیدنی و جاذبه‌های گردشگری این شهر به شمار می‌رود که کمتر شناخته شده است. این موزه در یک حمام بسیار قدیمی متعلق به دوران صفویه دایر شده که به نام حمام مهدی قلی بیگ یا حمام شاه معروف است. معماری خارق العاده به همراه تزئینات چشم نواز این بنای تاریخی، شکوه و جلال هنر اصیل ایرانی را به نمایش می‌گذارند.

اگر قصد دارید در سفر به مشهد مقدس از موزه مردم شناسی و حمام مهدی قلی بیگ بازدید کنید، پیشنهاد می‌کنیم پس از رزرو هتل مشهد تا انتهای این مقاله همراه اقامت ۲۴ باشید.

معرفی موزه مردم شناسی مشهد

موزه مردم شناسی مشهد یکی از جذاب‌ترین موزه‌های این شهر محسوب می‌شود که در یک حمام تاریخی قرار دارد. حمام مهدی قلی بیگ یا حمام شاه به عنوان میزبان موزه دارای بخش‌های مختلفی است که در هریک از آنها غرفه‌هایی برای نمایش آثار مختلف وجود دارد. با بازدید از اشیا و وسایل قدیمی موزه مردم شناسی مشهد می‌توانید بیشتر با فرهنگ و آداب و رسوم مردمان گذشته در رابطه با استحمام آشنا شوید.

آثار موزه مردم شناسی مشهد

موزه مردم شناسی مشهد علاوه بر محیط تاریخی و شگفت انگیز خود، دارای آثار و وسایلی است که تماشای آنها شما را به گذشته می‌برد. در این موزه می‌توانید از غرفه‌ها و مجموعه‌های زیر بازدید نمایید:

۱- وسایل استحمام

یکی از اصلی‌ترین غرفه‌های موزه مردم شناسی مشهد واقع در حمام مهدی قلی بیگ، مربوط به نمایش وسایل استحمام در گذشته است. در این بخش مجموعه‌ای از کیسه، لیف، صابون، کاسه، لگن، سنگ پا، پارچ و آفتابه، بادکش حجامت و … در معرض نمایش قرار گرفته‌اند.

۲- وسایل آرایش

در گذشته معمولا بانوان قبل از مراسمات مختلف به حمام رفته و پس از استحمام به آرایش می‌پرداختند. حمام محلی برای آرایش عروس‌ها نیز محسوب می‌شده است و قبل از مراسم، صورتگران در حمام‌ها به آرایش کردن عروس‌ها می‌پرداختند. از این رو می‌توانید وسایلی خاص و جالب را در این بخش موزه تماشا کنید. جعبه آینه، شانه چوبی، انبر مخصوص مجعد کردن مو، جعبه منبت کاری شده اقلام آرایشی و … از مهمترین آثار این غرفه محسوب می‌گردند.

۳- متعلقات حمام مهدی قلی بیگ

در زمان مرمت حمام مهدی قلی بیگ که به حمام شاه نیز شهرت دارد، بخش‌هایی از بنا جدا شدند. در این قسمت از موزه مردم شناسی مشهد متعلقات مربوط به حمام در معرض دید قرار گرفتند. از آن جمله می‌توان به ظروف سنگی، کاشی‌های زیبای ازاره‌ای، گلجام، تنبوشه‌های سفالی و … اشاره نمود.

۴- وسایل روشنایی

در این بخش از موزه می‌توانید وسایل و تجهیزات روشنایی در گذشته مانند انواع پایه‌های شمعدانی، قندیل، فانوس، چراغ‌های توری و … را ببینید.

۵- سماور و قهوه جوش

خوردن چای یا قهوه بعد از استحمام یکی از آداب و رسوم مردمان گذشته محسوب می‌شده است. از این رو در این بخش از موزه می‌توانید چندین سماور قدیمی، قهوه جوش و تعدادی قوری به جای مانده از دوران صفوی و قاجار را تماشا کنید.

۷- پوشاک و منسوجات

در این غرفه انواع پوشاک سنتی خراسان مانند گیوه، چارق، تن پوش‌های زنانه و مردانه، سربند، پیشانی بند و … در معرض نمایش قرار دارند. همچنین منسوجاتی همچون لنگ‌ها، پارچه‌های ترمه دوزی، یراق دوزی و ماهوت، قالیچه‌های کوچک و … در این بخش به نمایش درآمده‌اند.

۸- عکس های قدیمی

در بخشی دیگر از موزه مردم شناسی مشهد عکس‌هایی با موضوع‌های متفاوت قرار دارند. این عکس‌ها مربوط به کسب و کار و زندگی مردمان گذشته، تصاویر قدیمی از حرم مطهر امام رضا (ع)، تابلوهای نقاشی قهوه خانه‌ای و … می‌باشند.

دسترسی به موزه مردم شناسی مشهد

موزه مردم شناسی مشهد یا همان حمام مهدی قلی بیگ در خیابان اندرزگو ۱۳ (خسروی نو) قرار دارد. این بنای تاریخی در فاصله کمی از حرم مطهر رضوی قرار گرفته است و دسترسی به آن بسیار راحت می‌باشد. شما می‌توانید از مسیرهای مختلف با استفاده از خودرو شخصی، مترو، اتوبوس و تاکسی خود را به حرم امام رضا (ع) برسانید و پس از زیارت بارگاه مقدس ایشان، از طریق صحن جامع رضوی به خیابان اندرزگو بروید.

تاریخچه حمام مهدی قلی بیگ

از آنجایی که زائران زیادی به مشهد مقدس سفر می‌نمودند، در این شهر و به ویژه در اطراف حرم، حمام‌های بسیاری در گذشته ساخته شده است. طی ۵۰ سال اخیر اکثر این حمام‌ها در جریان شهرسازی و گسترش فضا تخریب شدند و تعداد بسیار کمی از آنها به جای ماندند. حمام مهدی قلی بیگ که به خاطر قرار گرفتن در مجاورت مسجد شاه به حمام شاه نیز شناخته می‌شده است، یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین حمام‌های مشهد و ایران محسوب می‌شود که از تخریب نجات پیدا کرد. این حمام تاریخی زیبا که معماری خارق العاده آن حکایت از شکوه و عظمت معماری اصیل ایرانی دارد، متعلق به دوران صفویه است.

حمام تاریخی مهدی قلی بیگ مشهد در سال ۱۰۲ هجری قمری به دستور مهدی قلی بیگ ساخته و وقف عموم شد. مهدی قلی بیگ از بازماندگان یکی از امرای ترک خراسان بود که در زمان شاه عباس صفوی از بزرگان مشهد محسوب می‌شد. این حمام با اینکه در سال ۱۳۵۶ در فهرست بناهای تاریخی و آثار ملی کشور به ثبت رسید، تا دو دهه قبل نیز فعالیت می‌نمود. پس از فراگیر شدن لوله کشی آب و وجود حمام در خانه‌ها، حمام شاه مشهد نیز مانند سایر حمام‌ها متروکه و بدون استفاده رها شد.

بعد از چندین سال بی توجهی به این بنای ارزشمند، در سال ۱۳۷۸ سازمان میراث فرهنگی با مشارکت آستان قدس رضوی و شهرداری تصمیم به بازسازی و مرمت حمام شاه گرفتند. در نهایت در سال ۱۳۸۵ درهای حمام مهدی قلی بیک با عنوان موزه تخصصی مردم شناسی مشهد رو به عموم مردم گشوده شد.

معماری حمام مهدی قلی بیگ

حمام مهدی قلی بیگ مشهد به عنوان یکی از بزرگترین حمام‌های ایران، از معماری بسیار زیبایی برخوردار است. برای ساخت این حمام تاریخی از مواد و مصالحی همچون آجر، آهک، ساروج، سنگ، کاشی و … استفاده شده است. حمام شاه دارای بخش‌های مختلفی است که تزئینات چشم نوازی برای آنها به کار رفته و هرکدام از این بخش‌ها کاربرد خاصی دارند.

بخش های مختلف حمام مهدی قلی بیگ

هنگام ورود به حمام مهدی قلی بیگ دالانی کوچک در مقابل شما قرار دارد که در انتهایش هشتی زیبایی ساخته شده است. پس از عبور از این هشتی می‌توانید به بخش‌های مختلف حمام بروید و از تماشای آنها لذت ببرید.

۱- سربینه

بزرگترین و زیباترین بخش موزه مردم شناسی مشهد یا همان حمام مهدی قلی بیگ، سربینه (رختکن) است. داخل این سربینه هشت ستون سنگی بسیار زیبا وجود دارد که سقف گنبدی حمام بر روی آنها قرار گرفته است. نقش و نگاره‌های سقف سربینه بسیار تماشایی هستند که داستان‌های شاهنامه، افسانه‌های عامیانه و بخش‌هایی از زندگی روزمره مردم را روایت می‌کنند. گچ بری‌های سربینه که نقاشی شده‌اند مربوط به دوره صفویه و همچنین اواخر دوره قاجار می‌باشند.

گلجام‌ها یا همان پنجره‌های سقف به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در تمام ساعات روز از طلوع تا غروب خورشید، حمام روشنایی خوبی دارد. در این بخش از حمام چهار صفه یا همان غرفه قرار دارد. ۳ صفه برای تعویض لباس مردم و صفه دیگر به عنوان شاه نشین جهت استفاده اشراف و بزرگان است. صفه شاه نشین از وسعت بیشتری برخوردار بوده و نور بهتری نسبت به سایر صفه‌ها دارد.

۲- هشتی یا میاندر

بعد از سربینه فضایی به نام هشتی مابین سربینه و گرمخانه وجود دارد و این دو بخش را به یکدیگر مرتبط می‌سازد. در وسط این هشتی حوضی کوچک از آب سرد قرار دارد که افراد پس از استحمام و قبل از وارد شدن به سربینه، پاهای خود را در آن شستشو می‌دادند.

۳- گرمخانه

گرمخانه محل اصلی شستشو و استحمام است. این بخش از موزه مردم شناسی مشهد، معماری مربعی شکلی دارد و سقف گنبدی آن بر روی چهار ستون قرار دارد. در اطراف گرمخانه سه غرفه جهت نشستن به هنگام استحمام مردم عادی و یک غرفه به نام خلوت گاه برای استفاده بزرگان وجود دارد.

در بخش گرمخانه حمام شاه قسمتی به نام نظافت خانه نیز مشاهده می‌شود که مردم در این محل موهای زائد بدن خود را از بین می‌بردند و یا کسانی که دارای بیماری بودند در این قسمت جدا از سایر افراد به استحمام می‌پرداختند.

۴- خزینه

یکی دیگر از بخش‌های حمام مهدی قلی بیگ که در حال حاضر تبدیل به موزه مردم شناسی مشهد شده است، خزینه نام دارد. خزینه در قسمت غربی گرمخانه قرار دارد و کف آن کمی بلندتر است. خزینه محلی است که آب در آن گرم می‌شود و مردم پس از شست و شوی بدن خود در گرمخانه، وارد فضای خزینه می‌شدند و با آب گرم آن خود را آب می‌کشیدند. در کف خزینه دیگ‌های مسی به نام تیان وجود دارد که آب تمیز داخل آنها می ریخت و گرم میشد.

۵- تون

در پشت خزینه بخش دیگری به نام تون (گلخن یا آتشخانه) وجود دارد که محل برافروختن آتش محسوب می‌شود. این بخش از حمام مهدی قلی بیگ دارای چندین کوره است که وظیفه تامین انرژی گرمایی مورد نیاز حمام را بر عهده داشتند. معمولا برای تهیه سوخت و ایجاد آتش از هیزم، خار و خاشاک، فضولات حیوانی و … استفاده می‌شد.

گرما و دود ناشی از آتش بخش تون، توسط کانال‌ها و انشعابات باریکی که در کف گرمخانه تا سربینه ادامه داشتند، خارج می‌شدند. این امر موجب گرم شدن کف و دیوارهای حمام می‌گشت و به نوعی سیستم گرمایش از کف در گذشته به شمار می‌رفت.

۶- چاله حوض

یکی از بخش‌های جالب موزه مردم شناسی مشهد چاله حوض است. در گذشته معماران حمام‌ها را فقط برای شست و شوی بدن طراحی نمی‌کردند. آنها قسمتی به نام چاله حوض را به عنوان محلی برای آب تنی مردم و سرگرمی نیز در داخل حمام‌ها تعبیه می‌نمودند. مردم پس ازاستحمام می‌توانستند به چاله حوض بروند و در یک استخر بزرگ به آب تنی بپردازند.

هتل های نزدیک به موزه مردم شناسی مشهد

این موزه در نزدیکی حرم مطهر رضوی قرار دارد و اکثر هتل‌های مشهد نیز در اطراف حرم واقع شده‌اند، بنابراین گزینه‌های بسیار زیادی را می‌توان برای اقامت در نظر گرفت. هتل های نزدیک حرم که در واقع همان هتل های نزدیک به موزه مردم شناسی مشهد یا همان حمام مهدی قلی بیگ هستد می‌توانند اقامتی دلنشین و خاطره انگیز را برایتان فراهم کنند. از بهترین و نزدیکترین این هتل‌ها به حمام تاریخی شاه می‌توان به هتل‌های نور، بشری، هانی پارس، صابر، رضویه، آپادانا، اترک، جواد و هتل الماس اشاره نمود.