موزه مردم شناسی مشهد معروف به حمام مهدی قلی بیگ یا حمام شاه

موزه مردم شناسی مشهد یکی از جذاب ترین اماکن دیدنی و جاذبه‌های گردشگری این شهر به شمار می‌رود که کمتر شناخته شده است. این موزه در یک حمام بسیار قدیمی متعلق به دوران صفویه دایر شده که به نام حمام مهدی قلی بیگ یا حمام شاه معروف است. معماری خارق العاده به همراه تزئینات چشم نواز این بنای تاریخی که در لیست جاهای دیدنی مشهد جایگاه ویژه ای دارد، شکوه و جلال هنر اصیل ایرانی را به نمایش می‌گذارند.

معرفی موزه مردم شناسی مشهد

موزه مردم شناسی مشهد یکی از جذاب‌ترین موزه‌های این شهر محسوب می‌شود که در یک حمام تاریخی قرار دارد. حمام مهدی قلی بیگ یا حمام شاه به عنوان میزبان موزه دارای بخش‌های مختلفی است که در هریک از آنها غرفه‌هایی برای نمایش آثار مختلف وجود دارد. با بازدید از اشیا و وسایل قدیمی موزه مردم شناسی مشهد می‌توانید بیشتر با فرهنگ و آداب و رسوم مردمان گذشته در رابطه با استحمام آشنا شوید.

موزه مردم شناسی مشهد کجاست؟

موزه مردم شناسی مشهد یا همان حمام مهدی قلی بیگ در خیابان اندرزگو ۱۳ (خسروی نو) قرار دارد. این بنای تاریخی در فاصله کمی از حرم مطهر رضوی قرار گرفته است و دسترسی به آن بسیار راحت می‌باشد. شما می‌توانید از مسیرهای مختلف با استفاده از خودرو شخصی، مترو، اتوبوس و تاکسی خود را به حرم امام رضا (ع) برسانید و پس از زیارت بارگاه مقدس ایشان، از طریق صحن جامع رضوی به خیابان اندرزگو بروید.

تاریخچه حمام مهدی قلی بیگ

از آنجایی که زائران زیادی به مشهد مقدس سفر می‌نمودند، در این شهر و به ویژه در اطراف حرم، حمام‌های بسیاری در گذشته ساخته شده است. طی ۵۰ سال اخیر اکثر این حمام‌ها در جریان شهرسازی و گسترش فضا تخریب شدند و تعداد بسیار کمی از آنها به جای ماندند. حمام مهدی قلی بیگ که به خاطر قرار گرفتن در مجاورت مسجد شاه به حمام شاه نیز شناخته می‌شده است، یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین حمام‌های مشهد و ایران محسوب می‌شود که از تخریب نجات پیدا کرد. این حمام تاریخی زیبا که معماری خارق العاده آن حکایت از شکوه و عظمت معماری اصیل ایرانی دارد، متعلق به دوران صفویه است.

حمام تاریخی مهدی قلی بیگ مشهد در سال ۱۰۲ هجری قمری به دستور مهدی قلی بیگ ساخته و وقف عموم شد. مهدی قلی بیگ از بازماندگان یکی از امرای ترک خراسان بود که در زمان شاه عباس صفوی از بزرگان مشهد محسوب می‌شد. این حمام با اینکه در سال ۱۳۵۶ در فهرست بناهای تاریخی و آثار ملی کشور به ثبت رسید، تا دو دهه قبل نیز فعالیت می‌نمود. پس از فراگیر شدن لوله کشی آب و وجود حمام در خانه‌ها، حمام شاه مشهد نیز مانند سایر حمام‌ها متروکه و بدون استفاده رها شد.

بعد از چندین سال بی توجهی به این بنای ارزشمند، در سال ۱۳۷۸ سازمان میراث فرهنگی با مشارکت آستان قدس رضوی و شهرداری تصمیم به بازسازی و مرمت حمام شاه گرفتند. در نهایت در سال ۱۳۸۵ درهای حمام مهدی قلی بیک با عنوان موزه تخصصی مردم شناسی مشهد رو به عموم مردم گشوده شد.

معماری حمام مهدی قلی بیگ

حمام مهدی قلی بیگ مشهد به عنوان یکی از بزرگترین حمام‌های ایران، از معماری بسیار زیبایی برخوردار است. برای ساخت این حمام تاریخی از مواد و مصالحی همچون آجر، آهک، ساروج، سنگ، کاشی و … استفاده شده است. حمام شاه دارای بخش‌های مختلفی است که تزئینات چشم نوازی برای آنها به کار رفته و هر کدام از این بخش‌ها کاربرد خاصی دارند.

آثار موزه مردم شناسی مشهد

موزه مردم شناسی مشهد علاوه بر محیط تاریخی و شگفت انگیز خود، دارای آثار و وسایلی است که تماشای آنها شما را به گذشته می‌برد. در این موزه می‌توانید از غرفه‌ها و مجموعه‌های زیر بازدید نمایید:

۱- وسایل استحمام

یکی از اصلی‌ترین غرفه‌های موزه مردم شناسی مشهد واقع در حمام مهدی قلی بیگ، مربوط به نمایش وسایل استحمام در گذشته است. در این بخش مجموعه‌ای از کیسه، لیف، صابون، کاسه، لگن، سنگ پا، پارچ و آفتابه، بادکش حجامت و … در معرض نمایش قرار گرفته‌اند.

۲- وسایل آرایش

در گذشته معمولا بانوان قبل از مراسمات مختلف به حمام رفته و پس از استحمام به آرایش می‌پرداختند. حمام محلی برای آرایش عروس‌ها نیز محسوب می‌شده است و قبل از مراسم، صورتگران در حمام‌ها به آرایش کردن عروس‌ها می‌پرداختند. از این رو می‌توانید وسایلی خاص و جالب را در این بخش موزه تماشا کنید. جعبه آینه، شانه چوبی، انبر مخصوص مجعد کردن مو، جعبه منبت کاری شده اقلام آرایشی و … از مهمترین آثار این غرفه محسوب می‌گردند.

۳- متعلقات حمام مهدی قلی بیگ

در زمان مرمت حمام مهدی قلی بیگ که به حمام شاه نیز شهرت دارد، بخش‌هایی از بنا جدا شدند. در این قسمت از موزه مردم شناسی مشهد متعلقات مربوط به حمام در معرض دید قرار گرفتند. از آن جمله می‌توان به ظروف سنگی، کاشی‌های زیبای ازاره‌ای، گلجام، تنبوشه‌های سفالی و … اشاره نمود.

۴- وسایل روشنایی

در این بخش از موزه می‌توانید وسایل و تجهیزات روشنایی در گذشته مانند انواع پایه‌های شمعدانی، قندیل، فانوس، چراغ‌های توری و … را ببینید.

۵- سماور و قهوه جوش

خوردن چای یا قهوه بعد از استحمام یکی از آداب و رسوم مردمان گذشته محسوب می‌شده است. از این رو در این بخش از موزه می‌توانید چندین سماور قدیمی، قهوه جوش و تعدادی قوری به جای مانده از دوران صفوی و قاجار را تماشا کنید.

۷- پوشاک و منسوجات

در این غرفه انواع پوشاک سنتی خراسان مانند گیوه، چاروق، تن پوش‌های زنانه و مردانه، سربند، پیشانی بند و … در معرض نمایش قرار دارند. همچنین منسوجاتی همچون لنگ‌ها، پارچه‌های ترمه دوزی، یراق دوزی و ماهوت، قالیچه‌های کوچک و … در این بخش به نمایش درآمده‌اند.

۸- عکس های قدیمی

در بخشی دیگر از موزه مردم شناسی مشهد عکس‌هایی با موضوع‌های متفاوت قرار دارند. این عکس‌ها مربوط به کسب و کار و زندگی مردمان گذشته، تصاویر قدیمی از حرم مطهر امام رضا (ع)، تابلوهای نقاشی قهوه خانه‌ای و … می‌باشند.

بخش های مختلف حمام مهدی قلی بیگ

هنگام ورود به حمام مهدی قلی بیگ دالانی کوچک در مقابل شما قرار دارد که در انتهایش هشتی زیبایی ساخته شده است. پس از عبور از این هشتی می‌توانید به بخش‌های مختلف حمام بروید و از تماشای آنها لذت ببرید.

۱- سربینه

بزرگترین و زیباترین بخش موزه مردم شناسی مشهد یا همان حمام مهدی قلی بیگ، سربینه (رختکن) است. داخل این سربینه هشت ستون سنگی بسیار زیبا وجود دارد که سقف گنبدی حمام بر روی آنها قرار گرفته است. نقش و نگاره‌های سقف سربینه بسیار تماشایی هستند که داستان‌های شاهنامه، افسانه‌های عامیانه و بخش‌هایی از زندگی روزمره مردم را روایت می‌کنند. گچ بری‌های سربینه که نقاشی شده‌اند مربوط به دوره صفویه و همچنین اواخر دوره قاجار می‌باشند.

گلجام‌ها یا همان پنجره‌های سقف به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در تمام ساعات روز از طلوع تا غروب خورشید، حمام روشنایی خوبی دارد. در این بخش از حمام چهار صفه یا همان غرفه قرار دارد. ۳ صفه برای تعویض لباس مردم و صفه دیگر به عنوان شاه نشین جهت استفاده اشراف و بزرگان است. صفه شاه نشین از وسعت بیشتری برخوردار بوده و نور بهتری نسبت به سایر صفه‌ها دارد.

۲- هشتی یا میاندر

بعد از سربینه فضایی به نام هشتی مابین سربینه و گرمخانه وجود دارد و این دو بخش را به یکدیگر مرتبط می‌سازد. در وسط این هشتی حوضی کوچک از آب سرد قرار دارد که افراد پس از استحمام و قبل از وارد شدن به سربینه، پاهای خود را در آن شستشو می‌دادند.

۳- گرمخانه

گرمخانه محل اصلی شستشو و استحمام است. این بخش از موزه مردم شناسی مشهد، معماری مربعی شکلی دارد و سقف گنبدی آن بر روی چهار ستون قرار دارد. در اطراف گرمخانه سه غرفه جهت نشستن به هنگام استحمام مردم عادی و یک غرفه به نام خلوت گاه برای استفاده بزرگان وجود دارد.

در بخش گرمخانه حمام شاه قسمتی به نام نظافت خانه نیز مشاهده می‌شود که مردم در این محل موهای زائد بدن خود را از بین می‌بردند و یا کسانی که دارای بیماری بودند در این قسمت جدا از سایر افراد به استحمام می‌پرداختند.

۴- خزینه

یکی دیگر از بخش‌های حمام مهدی قلی بیگ که در حال حاضر تبدیل به موزه مردم شناسی مشهد شده است، خزینه نام دارد. خزینه در قسمت غربی گرمخانه قرار دارد و کف آن کمی بلندتر است. خزینه محلی است که آب در آن گرم می‌شود و مردم پس از شست و شوی بدن خود در گرمخانه، وارد فضای خزینه می‌شدند و با آب گرم آن خود را آب می‌کشیدند. در کف خزینه دیگ‌های مسی به نام تیان وجود دارد که آب تمیز داخل آنها می ریخت و گرم میشد.

۵- تون

در پشت خزینه بخش دیگری به نام تون (گلخن یا آتشخانه) وجود دارد که محل برافروختن آتش محسوب می‌شود. این بخش از حمام مهدی قلی بیگ دارای چندین کوره است که وظیفه تامین انرژی گرمایی مورد نیاز حمام را بر عهده داشتند. معمولا برای تهیه سوخت و ایجاد آتش از هیزم، خار و خاشاک، فضولات حیوانی و … استفاده می‌شد.

گرما و دود ناشی از آتش بخش تون، توسط کانال‌ها و انشعابات باریکی که در کف گرمخانه تا سربینه ادامه داشتند، خارج می‌شدند. این امر موجب گرم شدن کف و دیوارهای حمام می‌گشت و به نوعی سیستم گرمایش از کف در گذشته به شمار می‌رفت.

۶- چاله حوض

یکی از بخش‌های جالب موزه مردم شناسی مشهد چاله حوض است. در گذشته معماران حمام‌ها را فقط برای شست و شوی بدن طراحی نمی‌کردند. آنها قسمتی به نام چاله حوض را به عنوان محلی برای آب تنی مردم و سرگرمی نیز در داخل حمام‌ها تعبیه می‌نمودند. مردم پس از استحمام می‌توانستند به چاله حوض بروند و در یک استخر بزرگ به آب تنی بپردازند.

اطلاعات بازدید موزه مردم شناسی مشهد

گردشگران عزیز می توانند همه روزه به جز جمعه ها و ایام تعطیل رسمی مناسبت های مذهبی و …، از این موزه زیبا بازدید کنند. ساعت کار موزه مردم شناسی مشهد از ۸ الی ۱۲:۳۰ است که در روزهای پنج شنبه و ایام تابستان موزه یک ساعت زودتر تعطیل می شود.

قیمت بلیط موزه مردم شناسی مشهد برای گردشگران ایرانی نفری ۵۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی نفری ۵۰۰۰۰ تومان است. برای دریافت اطلاعات بیشتر می توانید با شماره تلفن های زیر تماس بگیرید:

۰۵۱۳۲۲۳۲۰۰۴ داخلی ۳۲۷۷

۰۵۱۳۲۲۴۱۰۱۳

نکات بازدید موزه مردم شناسی مشهد

همیشه در بازدید از جاهای دیدنی در مقصد سفر، رعایت یکسری نکات به شما کمک می کند لحظات خاطره انگیزتری را تجربه کنید. در سفر به مشهد مقدس اگر قصد بازدید از حمام مهدی قلی بیک را دارید، پیشنهاد می کنیم موارد زیر را مدنظر قرار دهید:

• اگر بعد از زیارت مرقد امام هشتم (ع) قصد رفتن به موزه حمام مشهد را دارید، می توانید از خادمان و راهنمایان حریم رضوی کمک بگیرید تا بهترین مسیر را انتخاب کرده و در وقت خود صرفه جویی کنید.
• از آنجایی که کوچه های اطراف حرم شباهت زیادی به یکدیگر دارند، در صورت نداشتن آدرس دقیق حمام شاه مشهد، امکان گم شدن و پیدا نکردن مسیر وجود دارد. بنابراین پیشنهاد می کنیم از سمت ضلع غربی صحن جامع رضوی حرم مطهر امام رضا (ع) و باب الجواد و خیابان اصلی تا ورودی بازار فرش و ابتدای کوچه موزه ادامه مسیر دهید.
• به خاطر کاربری موزه حمام تاریخی مشهد، عکاسی در این مکان با محدودیت هایی همراه است. اگر به دنبال ثبت عکس های زیبا از این مجموعه هستید، ابتدا با مسئولان مربوطه حاضر در محل هماهنگ کنید و موارد امنیتی در این زمینه را رعایت فرمایید.

جاهای دیدنی نزدیک موزه مردم شناسی مشهد

اگر می خواهید خاطرات بیشتری از سفر به مشهد مقدس برای خود رقم بزنید، می توانید به بازدید دیگر جاهای دیدنی این شهر که در فاصله نزدیکی از حمام شاه مشهد قرار دارند، بروید. اماکن تاریخی، فرهنگی، هنری، تفریحی و … مختلفی نزدیک موزه مردم شناسی حرم امام رضا وجود دارند که از مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• موزه آستان قدس رضوی
• مسجد شاه
• گنبد سبز
• آرامگاه نادرشاه افشار
• بازار رضا
• بافت تاریخی کوچه سرشور
• باغ ملی
• بازار فرش
• خانه ملک

رستوران های نزدیک موزه مردم شناسی مشهد

رستوران های مختلفی در اطراف حرم مطهر رضوی نزدیک به موزه مردم شناسی مشهد خراسان رضوی وجود دارند. شما می توانید پس از بازدید از حمام معروف مشهد برای سپری کردن اوقاتی خوش و صرف یک وعده غذای باکیفیت و خوش طعم یکی از رستوران های زیر را انتخاب کنید:

• رستوران شارستان
• رستوران صادقیه
• رستوران سلطانی
• رستوران قدس
• رستوران هتل الماس ۱
• رستوران هتل رز درویشی
• رستوران علی

هتل های نزدیک به موزه مردم شناسی مشهد

این موزه در نزدیکی حرم مطهر رضوی قرار دارد و اکثر هتل‌های مشهد نیز در اطراف حرم واقع شده‌اند، بنابراین گزینه‌های بسیار زیادی را می‌توان برای اقامت در نظر گرفت. هتل های نزدیک حرم که در واقع همان هتل های نزدیک به موزه مردم شناسی مشهد یا همان حمام مهدی قلی بیگ هستد می‌توانند اقامتی دلنشین و خاطره انگیز را برایتان فراهم کنند. از بهترین و نزدیکترین این هتل‌ها به حمام تاریخی شاه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• هتل بشری
• هتل شارستان
• هتل ایران
• هتل رز درویشی
• هتل اترک
• هتل اطلس
• هتل ادریس
• هتل جواد
• هتل قدس
• هتل هانی
• هتل صادقیه توس
• هتل نور
• هتل جنت
• هتل آپادانا
• هتل آبنوس

سوالات متداول

موزه مردم شناسی یا حمام مهدی قلی بیگ کجاست؟

این موزه تاریخی در نزدیکی حرم مطهر رضوی و در خیابان اندرزگو ۱۳ قرار دارد.

موزه مردم شناسی مشهد جمعه ها باز است؟

خیر. حمام معروف مشهد همه روزه به جز جمعه ها و ایام تعطیل مناسبت های مذهبی باز است.

چرا به موزه مردم شناسی، حمام مهدی قلی بیگ هم می گویند؟

این موزه در فضای حمامی تاریخی متعلق به دوران صفویه بنا شده است. حمام شاه یا مهدی قلی بیک یکی از بزرگترین و قدیمی ترین حمام های ایران است که در سال ۱۰۲ هجری قمری به دستور یکی از امرای ترک خراسان به نام مهدی قلی بیگ ساخته شده است.

چند ساعت باید برای بازدید از حمام مهدی قلی بیگ زمان بگذاریم؟

برای بازدید از تمام بخش های حمام معروف مشهد و تماشا آثار و اشیا به نمایش گذاشته شده در موزه مردم شناسی مشهد نیاز به صرف ۲ ساعت زمان دارید.