حرم امام رضا (ع)؛ نقشه، اطلاعات بازدید، عجایب و امکانات

هنگامی که نیت می‌کنید در کنار بازدید از جاهای دیدنی مشهد، به زیارت امام رضا بروید با چند پرس‌وجوی کوتاه و راحت به حرم می‌رسید. اما همین که به حرم امام رضا وارد می‌شوید مکان وسیعی را می‌بینید که از ایوان، صحن، رواق، موزه و آرامگاه پر شده و پیدا کردن آن‌ها کار چندان راحتی نیست. خادمان برای دسترسی به قسمت‌های مختلف حرم، شما را راهنمایی می‌کنند اما اگر قبل از اینکه تور مشهد را رزرو نمایید، یکسری اطلاعات کسب کنید، قطعا تجربه زیارتتان عمیق‌تر و خاص‌تر رقم می‌خورد. ما در این مقاله قصد داریم تمام گوشه و کنار حرم مطهر امام رضا را به شما معرفی کنیم تا زیارتی با آرامش داشته باشید و تجربه شما از سفر به مشهد پربارتر شود.

حرم امام رضا کجاست؟

بارگاه امام هشتم شیعیان همان طور که احتمالا می‌دانید در استان خراسان رضوی و شهر مشهد قرار دارد. برای دانستن موقعیت مکانی حرم امام  رضا سه خیابان شیرازی، امام‌رضا و نواب صفوی را به خاطر بسپارید. این خیابان‌ها ورودی‌های مختلف به حرم مطهر امام رضا هستند که در ادامه بیشتر با آن‌ها آشنا می‌شوید.

چگونه به حرم امام رضا برویم؟

موقعیت مکانی و راه‌های رسیدن به حرم امام رضا به‌گونه‌ای است که می‌توانید از هر جایی از مشهد به‌راحتی به حرم بروید. اگر قصد دارید با خودروی شخصی به حرم بروید مسیرهای زیر را دنبال کنید:

• از قسمت غرب مشهد باید مسیری را که به میدان شهدا می‌رسد دنبال کنید. سپس به خیابان شیرازی رفته و وارد زیرگذر حرم شوید.
• در بخش شرق مشهد، مسیرتان را در طول خیابان نواب صفوی ادامه داده و وارد زیرگذر حرم شوید.
• اگر در قسمت شمالی مشهد هستید، خود را به بلوار طوسی برسانید و تا انتهای بلوار مسیرتان را ادامه دهید.
• برای رفتن به حرم امام رضا از سمت جنوب مشهد، ابتدا وارد بلوار امام رضا شده و سپس از میدان بیت المقدس وارد زیرگذر حرم شوید.

گاهی آن‌قدر در مشهد خیابان‌ها شلوغ است که بسیاری از مسافران برای رفتن به حرم امام رضا ترجیح می‌دهند از وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس و مترو استفاده کنند. خوشبختانه در مشهد خطوط مترو و اتوبوس زیادی برای دسترسی به حرم مطهر امام رضا وجود دارد. خطوط ۱ و ۲ متروی مشهد شما را تا نزدیکی حرم می‌رسانند. اگر از خط ۱ مترو بخواهید به حرم امام رضا بروید باید در ایستگاه بسیج پیاده شوید. اگر مبدا شما خط ۲ مترو است برای رفتن به حرم باید در ایستگاه میدان شهدا پیاده شوید.

اتوبوس‌های بی‌آرتی و معمولی وسایل دیگری هستند که شما را به حرم مطهر امام رضا می‌رسانند. خطوط زیر از قسمت‌های مختلف شهر در نزدیکی حرم ایستگاه دارند.

• خط ۱۲ (حرم مطهر- پایانه وکیل‌آباد)
• خط بی‌آرتی ۸۳۱ (پایانه الهیه-پایانه طبرسی)
• خط ۳۸.۱ (پایانه شهدا- پایانه آزادی)
• خط ۸۲ (خیابان خسروی-پایانه زکریا)
• خط ۸۶ (میدان بیت‌المقدس-کوهسنگی)
• خط ۲۱۰ (میدان بیت‌المقدس-پایانه گردشگری)
• خط ۸۸ (پایانه خواجه‌ربیع- پایانه آزادی)
• خط ۶۲ (میدان بیت‌المقدس-پایانه آزادی)

نقشه حرم امام رضا

خیابان های اطراف حرم امام رضا

اطراف حرم امام‌رضا خیابان‌های معروف مشهد به نام نواب صفوی، طبرسی، امام رضا و شیرازی قرار گرفته‌اند. ویژگی مشترک تمام این خیابان‌ها این است که بافت قدیمی دارند و شلوغ و پررفت‌وآمد هستند. در خیابان‌های اطراف حرم مغازه‌هایی را می‌بینید که چراغ بعضی از آن‌ها شبانه‌روزی روشن است و باز هستند. این مغازه‌ها معمولا سوغات مشهد مثل زعفران، زرشک، نبات، انگشتر نقره، سجاده و تسبیح را می‌فروشند. در خیابان امام رضا فروشگاه چرم مشهد و در خیابان نواب صفوی خانه تاریخی توکلی قرار گرفته است. در خیابان شیرازی می‌توانید به مکان‌های تاریخی مهمی هم‌چون موزه مردم شناسی و آرامگاه نادرشاه بروید.

اطلاعات بازدید از حرم امام رضا

حرم امام رضا به دلیل گسترده بودن هنوز برای بسیاری از زائرین کاملا شناخته شده نیست و سوالات زیادی وجود دارد. در ادامه سعی کرده ایم به مهمترین موارد کمک کنیم تا هم بازدید و هم زیارت برای شما دلچسب تر شود:

• بازدید از بارگاه امام رضا نیاز به پرداخت هزینه یا خرید بلیط ندارد.
•  در هر ساعت از شبانه‌روز می‌توانید به حرم سر بزنید.
• اگر دوست دارید به موقع برای نماز جماعت در حرم امام رضا شرکت کنید حتما حداقل نیم‌ساعت تا ۴۵ دقیقه قبل از اذان در صحن‌های مربوطه حاضر باشید.
• یکسری از وسایل مثل لوازم آرایشی، خوراکی، وسایل الکترونیکی، انواع چاقو و قوطی‌های دربسته اجازه ورود به حرم را ندارند و باید آن‌ها را به بخش امانات تحویل دهید. امانات حرم مطهر امام رضا با دو بخش زنانه و مردانه در قسمت‌هایی مانند ورودی‌های باب الجواد، باب الرضا، نواب صفوی و طبرسی قرار دارند.
• اگر نذر خاصی دارید می‌توانید به بخش نذورات حرم امام رضا در صحن آزادی مراجعه کنید.
• شماره حرم امام رضا ۱۳۸ است که با عنوان سامانه ملی پاسخگویی آستان قدس رضوی فعالیت می‌کند و پاسخگوی سوالات شما درباره حرم است.

بهترین فصل برای بازدید از حرم امام رضا

خبر خوب این است که در هر فصلی از سال می‌توانید به حرم امام رضا بروید و از عبادت و دیدن جذابیت‌های بصری آن لذت ببرید. اما از آنجایی که مشهد زمستان‌های سردی دارد، بهتر است در فصل‌هایی مثل بهار و پاییز که آب‌وهوا خنک و لطیف است به این شهر سفر کنید.  ایام تعطیل به‌ویژه تعطیلات مذهبی و عید نوروز، شلوغ‌ترین زمان برای بازدید از حرم امام رضا است. با وجود این شرایطی که گفتیم، اگر دوست دارید در این فضای معنوی در نهایت خلوتی و آرامش عبادت داشته باشید، روزهای اول هفته و غیرتعطیل به حرم بروید.

تاریخچه حرم امام رضا

شواهد تاریخی در زمان قدیم می‌گوید که بنای حرم امام رضا طی سال‌های ۱۱۱ تا ۱۱۶ ه‍جری قمری در دوره حاکم خراسانی به نام جنیدبن عبدالرحمن ساخته شده است. ساختمان حرم در باغی به نام حمید بن قحطبه (سردار خراسان در زمان خلافت هارون‌الرشید و مامون) بوده و قبل از اینکه پیکر مطهر امام رضا در این مکان دفن شود، هارون را در این باغ دفن می‌کنند. گفته‌های قابل استناد تاریخی، زمان شهادت امام رضا را در در آخرین روز ماه صفر سال ۲۰۳ هجری قمری می‌دانند.

حرم امام رضا چند بار بازسازی شد؟

حرم امام رضا متاسفانه به دلایل مختلف مثل لشکرکشی و حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله در معرض تخریب قرار داشته است بنابراین همیشه باید به فکر بازسازی آن می‌بودند. تعداد دفعات بازسازی حرم خیلی دقیق مشخص نیست اما حاکمان بسیاری از دوره‌های مختلف تاریخی مانند سامانیان، غزنویان، قاجاریان، پهلوی و صفویان در جهت بازسازی  این مکان اقداماتی را انجام داده‌اند. از بین همه دوره‌های تاریخی، صفویان بیشتر از هر دوره‌‌ای برای آباد شدن حرم فعالیت کردند. به طور مثال در این دوره شاه تهماسب یکم به حرم امام رضا ضریح اهدا کرد. این شاه هم‌چنین دستور داد تا بازسازی و تذهیب گنبد و  طلاکاری گل‌دسته حرم انجام شود. پسر محمود غزنوی در زمان غزنویان برای بازسازی حرم قدم برداشت و علاوه بر مرمت مسجد بالاسر در حرم ساخته شد. هم‌چنین حرم امام رضا در دوره‌های تاریخی حکومت سلجوقیان، دیلمیان، خوارزمشاهیان، افشاریه و تیموریان بازسازی و قسمت‌های مختلفی به اضافه شد.

عجایب حرم امام رضا

درباره حرم امام رضا عجایب و اسراری وجود دارد که فهمیدنش برای شما جذاب خواهد بود. ما در این بخش به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

• بعد از اینکه امام رضا به دست مامون در روستایی به نام نوغان به شهادت رسید، پیکر ایشان در نزدیکی جایی که هارون الرشید (پدر مامون) دفن شده، به خاک سپرده شد.
• قدمت اولین سنگ مزار امام رضا به زمانی خیلی دور و قرن ششم قمری می‌رسد.
• مولف تاریخ آستان قدس رضوی روایت می‌کند، زمانی که مغول‌ها در سال ۶۱۸ قمری به مشهد حمله کردند با اینکه خرابی زیادی را در این شهر به بار آوردند اما به بارگاه حرم امام رضا آسیبی نرساندند و فقط مواردی را از حرم به غارت بردند.
• یکی از خاص‌ترین مساجد از نظر معماری به نام مسجد گوهرشاد در حرم امام رضا با تلاش و پیگیری‌های همسر شاهرخ تیموری در دوران تیموریان ساخته شد.
• شاه عباس صفوی در سال ۱۰۰۹ قمری از اصفهان با پای پیاده به مشهد رفت و در این سفر دستور داد تا حرم را با خشت‌هایی از مس و روکش طلا بپوشانند.
• روسی‌ها در سال ۱۳۳۰ شمسی، گنبد حرم امام رضا را به توپ بستند و در اثر این حمله گنبد سوراخ شد. بعد از این حادثه گنبد حرم را تعمیر کردند و هم‌چنان اثر تعمیرات و بازسازی روی گنبد مشخص است.
• اولین ضریح حرم امام رضا از جنس چوب و طلا و نقره بوده و دومین ضریح را از فولاد ساخته‌اند. ضریح سوم حرم امام رضا را با طوق طلا و جواهر ساخته بودند و چهارمین ضریح نیز از جنس طلا و نقره است.
• جالب است بدانید که هر سال حرم امام رضا میزبان بیشتر از ۲۰ میلیون زائر می‌شود.

مساحت کل حرم امام رضا

حرم امام رضا به‌تدریج و با گذشت زمان، گسترش و توسعه پیدا کرده است. به این معنی که در ابتدای ساخت، این حرم مساحتی در حد ۱۲۰۰۰ مترمربع داشت و بناهای آن شامل بنای اصلی، مسجد حرم و ۴ دروازه بود. امروزه این حرم باشکوه در مساحتی حدود ۱ میلیون مترمربع واقع شده و به همین دلیل به یکی از بزرگ‌ترین بنای مذهبی در کشور و جهان مشهور است.

نگاهی کلی به حرم امام رضا

به نقطه نقطه حرم امام رضا که پا می‌گذارید علاوه بر اینکه حال‌وهوای معنوی خاصی را حس می‌کنید، محو زیبایی‌های ایوان طلایی، پنجره‌های مشبک و مناره‌های کاشی‌کاری‌شده می‌شوید. محل دقیق دفن پیکر امام رضا با طول و عرض حدود ۱۰ متر در قسمت مرکزی حرم قرار دارد که به روضه منوره معروف است. در این قسمت ضریحی از جنس طلا و نقره ساخته شده است.  ۲۱ رواق، ۴ ایوان، ۲ سقاخانه، ۹ صحن و ۶ بست از قسمت‌های مختلف حرم هستند که هر کدام ویژگی‌ها و کاربرد خاصی دارند.

سنگ های مزار حرم امام رضا

از زمانی که امام رضا (ع) در حرم دفن شده‌اند سه نوع سنگ برای محل دفن ایشان به کار رفته است. اولین سنگ مزار امام از جنس مرمر بوده و ابعادی به طول ۴۰ و عرض ۳۰ سانتی‌متر داشته است. روی سنگ اول مزار امام رضا ذکر خدا را به زبان عربی و با خط کوفی نوشته بودند. دومین سنگ مزار امام رضا از جنس مرمر آهکی سفیدرنگ ساخته شده و ابعاد ۶۰ در ۴۰ سانتی‌متر را داشته است. سومین سنگ مزار امام رضا را در سال ۱۳۷۹ و زمان نصب‌شدن ضریح پنجم در طبقه همکف حرم قرار دادند. این سنگ از یکی از معدن‌های یزد آورده شد و ۳۶۰۰ کیلوگرم وزن دارد. سومین سنگ مزار امام به رنگ سبز چمنی دیده می‌شود و روی آن یکسری اطلاعات از زندگی امام رضا (ع) حک شده است.

 مناره های حرم مطهر امام رضا

در حال حاضر تعداد کل مناره‌هایی که در حرم مطهر امام رضا وجود دارد، دوازده عدد است. جالب است بدانید که در قدیم فقط دو مناره در حرم وجود داشت که با فاصله زیادی از هم قرار داشتند و موقعیت مکانی آنها قرینه و به شرح زیر است:

• یک مناره در نزدیکی گنبد طلا و در جنوب صحن انقلاب
• یک مناره در بالای ایوان عباسی و در شمال صحن

دو مناره اصلی و قدیمی دارای روکشی از طلا هستند و به‌صورت منحصربه‌فردی تزئین شده‌اند. این مناره‌ها جزئی از مناره‌های منفرد حرم هستند که سابقه تاریخی زیادی دارند. از قرن ششم به بعد تمام مناره‌های حرم مطهر امام رضا به‌صورت زوج ساخته شدند. با این گفته تاریخی می‌توان فهمید که تاریخ این دو مناره قدیمی و باشکوه، به اوایل قرن ششم بازمی‌گردد.

تا اینجا از دو مناره قدیمی حرم صحبت کردیم. دیگر مناره‌های حرم امام رضا که جدیدتر هستند در صحن‌های مختلف قرار گرفته‌اند. دو مناره در صحن جمهوری و دو مناره در صحن مسجد گوهرشاد خودنمایی می‌کنند. ۶ مناره دیگر از ۱۲ مناره را در صحن جامع رضوی می‌بینید.

رواق ‌‌های حرم امام رضا

هر فضای سقف‌داری که شما در حرم امام رضا می‌بینید به آن رواق می‌گویند. به طور کلی ۲۱ رواق با مساحت کلی ۵۶۳۸ مترمربع در حرم قرار دارند. این رواق‌ها با سنگ‌فرش پوشیده شده‌اند و ارتفاع دیواره آن‌ها به ۱.۵ متر می‌رسد. از بین رواق‌های حرم امام رضا دارالعزه کوچک‌ترین و دارالمرحمه جدیدترین رواق است. در ادامه توضیحات بیشتری را درباره رواق‌های معروف حرم امام رضا می‌خوانید.

رواق امام خمینی

امام‌خمینی بزرگترین رواق حرم است که مساحتی به اندازه ۹۸۰۰ مترمربع دارد. در این رواق مراسم مهم مذهبی و سیاسی و نماز جمعه برگزار می‌شود.

رواق دارالحجه

به زیرزمین حرم امام رضا که بروید به رواق دارالحجه می‌رسید. در این رواق شاهد زیباترین لحظه زندگی زوج‌های جوانی هستید که برای عقد به این رواق آمده‌اند.

رواق دارالاجابه

اگر بخواهید به رواقی بروید که به بارگاه امام‌ رضا خیلی نزدیک باشد، دارالاجابه همان رواقی است که شما به دنبال آن هستید. این رواق در زیرزمین حرم قرار گرفته و در قسمت شرق آن هشتی با پنجره نقره‌ای دیده می‌شود.

رواق دارالحفاظ

قدیمی‌ترین رواق حرم، دارالحفاظ نام دارد که به دستور بانو گوهرشاد (یکی از زنان سیاستمدار دوره تیموریان) ساخته شده است.

رواق‌های خانوادگی

رواق‌هایی در حرم امام رضا هستند که حالت خانوادگی دارند و محدودیتی برای تفکیک زن و مرد قائل نشده‌اند. این رواق‌های خانوادگی شامل موارد زیر هستند:

• دارالزهد
• دارالعباده
• شیخ بهایی
• دارالولایه
• دارالهدایه
• دارالرحمه
• دارالاجابه
• دارالحجه
• کوثر
• غدیر
• شیخ طوسی
• دارالمرحمه
• شیخ حر عاملی
• امام خمینی

صحن های حرم امام رضا

برای یک زیارت دل‌نشین بهتر است صحن‌های مختلف حرم امام رضا را بشناسید. صحن‌ها همان فضاهایی در حرم هستند که در اطرافشان ایوان و رواق قرار گرفته است. حرم مطهر امام رضا تا سال ۱۳۹۰، ۹ صحن با مساحت حدودی ۲۵ هزار متر مربع داشته که در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا می‌شوید:

صحن انقلاب

به صحن انقلاب که بروید در واقع به قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا پا گذاشته‌اید. این صحن قدیمی در ضلع شمالی حرم قرار گرفته و مساحتش به ۶۷۴۰ متر مربع می‌رسد. قدمت صحن انقلاب (عتیق) به دوران تیموریان و صفویان برمی گردد. پنجره فولاد، نقاره‌خانه و ساعت بزرگ از بخش‌های مهم و معروف در صحن انقلاب حرم هستند. ایوان‌های معروف حرم امام رضا در این صحن قرار گرفته‌اند و شامل ایوان‌های زیر می‌شوند:

• ایوان طلا

قدیمی‌ترین ایوان صحن انقلاب ایوان طلاست که به دستور نادرشاه طلاکاری شد و در قسمت جنوب صحن قرار گرفته است.

• ایوان عباسی

ایوان عباسی در قسمت شمال صحن انقلاب قرار دارد و با کاشی‌کاری و کتیبه تزیین شده است.

• ایوان ساعت

ایوان ساعت را در قسمت غرب صحن انقلاب می‌بینید که به بست شیخ طوسی راه دارد.

• ایوان نقاره‌خانه

ایوان قدیمی نقاره‌خانه در دوره عباسی ساخته شده و در بخش شرقی صحن انقلاب قرار دارد.

صحن آزادی

صحن آزادی که به صحن نو معروف است یکی از بزرگترین صحن‌های حرم با مساحت حدودی ۴ هزار متر مربع محسوب می‌شود. بهشت ثامن شماره یک در همین صحن قرار دارد که محل دفن پیکرهای شهدای دفاع مقدس و خادمان حرم است.

 این صحن به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شده و ایوان‌های زیر را دارد:

• ایوان طلای ناصری

این ایوان در ضلع غربی صحن آزادی قرار دارد و به رواق دارالسعاده راه دارد.

• ایوان ساعت

ایوان ساعت در جنوب صحن آزادی از وجود ساعتی خبر می‌دهد که هدیه مظفرالدین شاه به حرم بوده است. می‌گویند صدای ساعت این ایوان در زمانی که مشهد خیلی بزرگ نبوده، در شهر می‌پیچیده است.

• ایوان شرقی

ایوان شرقی در صحن آزادی نام‌های مختلفی همچون باب‌السلام و ایوان تلگراف‌خانه دارد. این ایوان چندین بار در دوره پهلوی بازسازی شده است.

صحن جمهوری

در سال ۱۳۶۸ برای اینکه حرم امام رضا بزرگتر شود، صحن جمهوری را به وسعت ۷۲۹۲ متر مربع ساختند. این صحن به دلیل داشتن ایوان طلاکاری‌شده، سقاخانه و پنجره به صحن انقلاب شباهت زیادی دارد. در قسمت زیرین صحن جمهوری محلی به نام بهشت ثامن شماره سه، پیکر شهیدان انفجار عاشورای سال ۷۳ قرار گرفته است.

صحن قدس

صحن قدس در سال ۱۳۷۳ و در مسجد گوهرشاد ساخته شد. قدس کوچکترین صحن حرم با مساحت ۲۵۳۰ مترمربع است. بهشت ثامن شماره دو در زیر صحن قدس قرار دارد.

صحن جامع رضوی

صحن جامع رضوی بزرگترین صحن حرم با ۳ ایوان و ۲ گلدسته است که در آن مهم‌ترین سخنرانی‌ها و عزاداری‌ها برگزار می‌شود.

صحن غدیر

غدیر صحنی از حرم امام رضاست که به امکاناتی مثل مرکز خرید و سرویس بهداشتی نزدیک است. صحن غدیر در جنوب غربی حرم قرار گرفته و با خطبه غدیرش به صورت کاشی‌کاری خودنمایی می‌کند.

صحن کوثر

صحن کوثر با کاشی‌کاری‌‌های نام مقدس حضرت فاطمه به چشمتان می‌آید. موقعیت مکانی این صحن در شمال شرقی حرم امام رضاست و در بین صحن رضوی، رواق امام‌خمینی و صحن آزادی قرار دارد.

صحن هدایت

هدایت یک صحن کوچک و تازه‌ساز در حرم مطهر امام رضاست که به دارالشفا و پارکینگ و بنیاد پژوهش اسلامی دسترسی دارد.

صحن بعثت

صحن بعثت که با نام امام  خمینی هم شناخته می‌شود در سال ۱۳۲۴ ساخته شد. این صحن دو ایوان در غرب و شمال خود دارد و در روزهای اول ساختش به عنوان موزه و کتابخانه کاربرد داشت. سال‌ها بعد برای اینکه زائران فضای بیشتری داشته باشند، قسمت‌هایی از صحن بعثت سقف‌‌دار شد و به نام‌های رواق امام خمینی و بعثت شناخته می‌شوند.

درب های ورودی حرم امام رضا

ورودی‌های حرم شامل پنج قسمت می‌شود که به خیابان‌های مختلف مشهد دسترسی دارد. در قسمت زیر از این ورودی‌ها و دسترسی آن به خیابان‌ها مطلع می‌شوید:

• شیخ طبرسی 

این ورودی به خیابان شیخ طبرسی دسترسی دارد.

• شیخ طوسی

این ورودی به خیابان آیت‌الله شیرازی دسترسی دارد.  

• حر عاملی 

ورودی حر عاملی به خیابان شهید نواب صفوی راه دارد.

• باب‌الجواد

از باب‌الجواد به خیابان شهید اندرزگو دسترسی پیدا می‌کنید.

• باب‌الرضا

باب‌الرضا به خیابان امام رضا راه دارد.

در حرم امام رضا چند مسجد وجود دارد؟

حرم امام رضا دو مسجد قدیمی و تاریخی به نام‌های بالاسر و گوهرشاد دارد که در ادامه با این مسجدها بیشتر آشنا می‌شوید:

مسجد بالاسر

 مسجد بالاسر در نزدیکی روضه منوره قرار دارد و نزدیک‌ترین بنا به ضریح حرم امام رضا است. قدمت مسجد بالاسر به دوران غزنویان می‌رسد بنابراین از بناهای قدیمی حرم مطهر امام رضا به شمار می‌رود. کف مسجد بالاسر از سنگ مرمر ساخته شده و دیوار و سقف آن با کاشی و معرق تزیین شده است. مسجد بالاسر سه صفه (فضای سرپوشیده) شرقی، غربی و شمالی دارد که صفه شرقی آن به حرم و صفه شمالی به رواق درالشکر راه دارد. محراب مسجد بالاسر در قسمت جنوبی آن بوده اما بعدتر به موزه آستان قدس تبدیل می‌شود.

مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد اولین مسجدی است که با ۴ ایوان در خراسان  به دستور یکی از زنان سیاست‌مدار و اشرافی به نام گوهرشاد بیگم در نهایت زیبایی و ظرافت ساخته شد. این مسجد در دوره تیموریان ساخته شده و فارغ از حال‌وهوای معنوی با کاشی‌کاری و نقش و نگارهای خاصش، سبک معماری خیره‌کننده‌ای را به نمایش می‌گذارد. قسمت شمالی مسجد گوهرشاد به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظ و جنوب آن به صحن قدس راه دارد. شرق مسجد به رواق امام‌ خمینی و قسمت غرب آن به بست شیخ بهاءالدین می‌رسد. مسجد گوهرشاد یک صحن مربعی با ۴ ایوان، ۷ شبستان و ۶ در ورودی و خروجی دارد که طی زحمات ۱۲ ساله ساخته شده‌اند.

چه کسانی در حرم امام رضا دفن هستند؟

آرامگاه عالمان و عارفان دینی سرشناسی در حرم مقدس امام رضا وجود دارد که در تاریخ اثرگذار بوده‌اند. جایگاه این افراد پیش مردم بسیار والا بوده و به همین دلیل آنها را در جوار بقعه متبرکه امام رضا دفن کرده‌اند.  بعد از زیارت ضریح امام رضا، برای فاتحه‌خوانی و عبادت می‌توانید به آرامگاه این افراد مهم که در لیست زیر به آن‌ها اشاره شده، بروید.

• آرامگاه پیر پالان دوز یا همان شیخ محمد عارف عباسی
• آرامگاه شیخ طبرسی
• آرامگاه شیخ بهایی(معمار حرم مطهر)
• آرامگاه شیخ حر عاملی
• علامه محمد تقی جعفری
• حاج آخوند تربتی
• مزار حاج حسنعلی اصفهانی معروف به نخودکی
• شیخ هاشم قزوینی
• استاد سیدجلال‌الدین موسوی آشتیانی
• آیت‌الله حسنعلی مروارید
• آیت‌الله شیخ محمد‌تقی آملی
• آیت‌الله شیخ حبیب‌الله گلپایگانی
• علامه محمدتقی جعفری
• آیت‌الله حاج‌ میرزا حسین سبزواری
• میرزا حبیب‌الله مجتهد خراسانی

موزه های حرم امام رضا

اگر به تاریخ علاقه‌مند باشید بازدید از موزه‌های زیر در حرم امام رضا حتما برای شما تجربه‌ای جذاب را رقم می‌زند. موزه‌ آستان قدس رضوی با معماری و و اشیای قدیمی، تاریخ شش قرن گذشته را به شما نشان می‌دهند.

موزه مرکزی

ساختمان موزه مرکزی شامل چندین گنجینه می‌شود که هر کدام محل نگهداری اشیای تاریخی خاصی هستند. در ادامه با این گنجینه‌ها بیشتر آشنا می‌شوید:

• گنجینه حرم رضوی

در گنجینه حرم رضوی انواعی از ضریح فولادی، طلا و نقره، کتیبه‌های قدیمی از طلا، درهای چوبی ارزشمند و آیینه‌های گچ‌بری از دوره صفوی تا الان را می‌توانید ببینید.

• گنجینه تمبر و اسکناس

این گنجینه مجموعه ارزشمندی است که در آن اسکناس ۵۰ کشور، تمبر، پاکت نامه، نامه و کارت پستال از دوره قاجار تا عصر حاضر وجود دارد.

• گنجینه نجوم و ساعت

در گنجینه نجوم و ساعت وسایل قدیمی مربوط به ساعت و نجوم مانند ساعت آفتابی و تلسکوپ انعکاسی پیدا می‌شود.

• گنجینه سلاح‌های سردوگرم

اگر دوست دارید ابزار جنگی قدیمی مثل کلاه‌خود، سپر، زره و تبر را که از دوران صفوی، قاجار و زندیه به جای مانده ببینید، گنجینه سلاح‌های سردوگرم همان جایی است که دوستدارش هستید.

• گنجینه ظروف

گنجینه ظروف همان طور که از نامش برمی‌آید محل نگهداری انواع ظروف چینی، بلور و سفالی است که به حرم اهدا یا به صورت اتفاقی در این مکان مقدس پیدا شده‌اند.

• گنجینه هنرهای تجسمی

گنجینه هنرهای تجسمی گنجینه‌ای از آثار هنری بهترین هنرمندان خارجی و ایرانی از جمله استاد کمال‌الملک است که درسال ۱۳۷۸ شمسی تاسیس شد.

• گنجینه صدف و حلزون‌های دریایی

این گنجینه کلکسیونی از صدف، حلزون و موجودات دریایی است که از سواحل آمریکا، آسیا، اروپا و ایران جمع‌آوری و به حرم اهدا شده‌اند.

• گنجینه سکه

در گنجینه سکه انواع متنوعی از سکه‌های دوران هخامنشی، اشکانی، ساسانی، سامانیان، سلجوقیان، غزنویان و… را می‌بینید.

• گنجینه مدال

گنجینه مدال نماد ارادت و ادای احترام ورزشکاران و افراد علمی مشهور است که مدال‌های ارزشمندشان را به حرم اهدا کرده‌اند. پهلوان غلام‌رضا تختی یکی از افرادی است که مدال‌ خود را به گنجینه مدال حرم امام رضا اهدا کرده است.

گنجینه قرآن و نفایس

در سال ۱۳۶۴ آستان قدس رضوی، اولین موزه قرآن در دنیا را با نام گنجینه قرآن و نفایس تاسیس کرد تا مجموعه‌ای ارزشمند از نسخه‌های خطی قرآنی حفظ شود. در این گنجینه ۱۰۰۰ مترمربعی نسخه‌های خطی قدیمی قرآن با خط کوفی و تذهیب‌های زیبایی را می‌توانید ببینید.

موزه فرش

قدیمی‌ترین فرش‌هایی که در زمان قدیم فضای حرم امام رضا را می‌پوشاندند، در موزه فرش آستان قدس نگهداری می‌شوند. این موزه یکی از بزرگترین موزه‌های فرش ایران است که ۳ طبقه با فضای نمایشی و ۱ طبقه با فضای کارگاهی دارد. انواع قالی کرک و ابریشم از دوران صفوی و قالی‌های بافته‌شده به دست هنرمندان غرب و شرق کشور در موزه فرش به چشم می‌خورند.

موزه مردم شناسی

موزه مردم‌ شناسی مشهد در واقع حمام قدیمی مهدی قلی‌بیک بوده که در آن زائران و مسافران برای تطهیرشان قبل از زیارت به این مکان می‌آمدند. درِ این حمام حدود چهار قرن به روی مسافران باز بود اما بعد از مدتی خراب شد. حمام مهدی قلی‌بیک یکی از بزرگترین حمام‌های ایران با بخش‌های مختلف در ضلع غربی حرم امام رضا است که در سال ۱۳۷۶ به عنوان بنای تاریخی و موزه ثبت شد. در این موزه قسمت‌های مختلف حمام‌های قدیمی مثل سربینه (رخت‌کن حمام)، میان‌در، گرم‌خانه، خزینه، استخر آب سرد و آتش‌خانه را با تزئینات و نقاشی‌های هنرمندانه‌ای از دوره‌های قاجار و صفوی می‌بینید. لباس‌های سنتی، وسایل حمام و آرایشی، ظرف‌های فلزی و نقاشی رنگ روغن قدیمی از دیگر دیدنی‌های موزه مردم‌شناسی هستند.

در حرم امام رضا علاوه بر گنجینه‌هایی که در قسمت بالا ذکر شد، گنجینه‌ای از آثار اهدایی آیت‌الله خامنه‌ای و تابلوهای هنری ارزشمند استاد محمود فرشچیان دیده می‌‌شود.

کتابخانه‌ های حرم امام رضا

در حرم امام رضا کتابخانه‌های معروف زیر قرار گرفته که دنیای وسیعی از کتاب‌های مختلف را در اختیار شما قرار می‌دهند.

کتابخانه مرکزی حرم امام رضا

کتابخانه مرکزی حرم امام رضا یکی از بزرگترین کتابخانه‌های ایران است که قدمتش به خیلی سال پیش یعنی زمان ۳۶۳ قمری برمی‌گردد. بسیاری از کتاب‌های کتابخانه مرکزی حرم موضوعاتی درباره اسلام دارند و از این نظر این کتابخانه را حافظ میراث اسلامی می‌دانند. در فضای ۹۰۰۰ مترمربعی کتابخانه حرم، یک میلیون نسخه خطی، کتب قدیمی و نوشته‌های تاریخی و مطبوعات وجود دارد. کتابخانه مرکزی با سه طبقه، بین ضلع شیرازی و طبرسی حرم مطهر امام رضا قرار گرفته و شامل بخش‌های زیر است:

• کتابخانه عمومی
• مرکز نسخ خطی
• کتابخانه‌های تخصصی
• قسمت حفاظت و مرمت آثار و نسخه‌های خطی
• اداره مطبوعات
• مرکز و مخزن اسناد
• روابط عمومی
• آرشیو کتابخانه
• نسخ نفیس
• اسناد
• نشریات
• کتابخانه دیجیتال 

کتابخانه مسجد گوهرشاد

در سال ۱۳۳۲ شخصی به نام سعید طباطبایی نایینی کتابخانه مسجد گوهرشاد را با اهدای ۵ هزار جلد کتاب چاپی و خطی افتتاح کرد. در سال ۱۳۶۸ موقعیت مکانی این کتابخانه تغییر کرد و به بست شیخ بهایی حرم منتقل شد. در کتابخانه مسجد گوهرشاد حدود ۷۰ هزار نسخه چاپی و خطی به زبان‌های مختلف نگهداری می‌شود.

بخش‌های علمی و پژوهشی حرم امام رضا

حرم امام رضا با داشتن بخش‌های علمی و پژوهشی زیر بستری برای رشد و آموزش مشتاقان علوم متفاوت به خصوص علوم اسلامی است. 

بنیاد پژوهش‌های اسلامی

بنیاد پژوهش‌های اسلامی در سال ۱۳۶۳ با هدف ترویج و گسترش بیشتر و عمیق‌تر فرهنگ اسلامی شکل گرفت. این بنیاد به صورت گروه‌های آموزشی و پژوهشی در جهت انتشار آثار علمی و اسلامی، برگزاری دوره‌های آموزشی و ترویج هنرهای اسلامی فعالیت می‌کند.

دانشگاه علوم اسلامی رضوی

دانشگاه علوم اسلامی رضوی با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۶۳ تاسیس شد. این دانشگاه ترکیبی از حوزه علمیه و دانشگاه است که علوم اسلامی و انسانی را آموزش می‌دهد. موقعیت مکانی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در حرم امام رضا، صحن امام‌حسن مجتبی است. افراد فارغ‌التحصیل از دانشگاه علوم اسلامی رضوی می‌توانند به عنوان حقوق‌دان، قاضی، اقتصاددان، جامعه‌شناس و نظریه‌پرداز علوم اسلامی فعالیت کنند.

امکانات رفاهی حرم امام رضا برای زائران و مسافران

در حرم مطهر امام رضا برای رفاه و راحتی مسافران امکانات متنوع زیر در نظر گرفته شده تا برای زیارتشان دغدغه‌ای نداشته باشند.

دارالشفاء حرم امام رضا

اگر زمانی مشکل جسمی برای شما یا اطرافیانتان پیش آمد به دارالشفای حرم واقع در صحن هدایت بروید. دارالشفای حرم امام رضا شامل مجموعه‌ای از کلینیک تخصصی قلب، دندان‌پزشکی، چشم، کلیه، ارتوپد، اطفال و… می‌شود.

مهمان‌سرای حرم امام رضا

مهمان‌سرای حرم امام رضا از زائرانش با سه وعده غذا پذیرایی می‌کند؛ غذاهایی که هر زائری آن را می‌خورد عاشق عطر و طعمش می‌شود. برای گرفتن سهمیه این غذاها باید از طریق اپلیکیشن یا سایت نسیم رضوان به صورت آنلاین ثبت نام کنید. درصورتی‌که در تاریخ انتخابی شما ظرفیت تکمیل بود، باید زمان دیگری را برای رزرو غذای خود درج کنید. درنظر داشته باشید که هر شخص با شماره موبایل خود در نسیم رضوان می‌تواند برای ۹ نفر با کد ملی مجزا غذا رزرو کند. برای دریافت غذای حرم باید به صحن غدیر بروید.

پارکینگ‌های حرم امام رضا

حرم امام رضا دارای ۴ پارکینگ با مساحت ۱۱۲ هزار مترمربع است که هرکدام از آن‌ها به صحن‌های مختلف زیر دسترسی دارند:

• پارکینگ شماره یک از صحن‌های غدیر و غرب صحن جامع
• پارکینگ شماره دو از صحن‌های کوثر و شرق صحن جامع
• پارکینگ شماره سه از قسمت زیرین صحن هدایت
• پارکینگ شماره چهار از کنار سردر شیرازی

دستگاه‌های برقی زائربر و صندلی‌های چرخدار 

در تمام ورودی‌های حرم امام رضا دستگاه‌های برقی زائربر، به صورت شبانه‌روزی زائران را جابه‌جا می‌کنند. علاوه بر دستگاه‌های زائربر بیشتر از ۱۰۰۰ صندلی چرخدار برای جابه‌جایی زائران در نظر گرفته شده است. ایستگاه این صندلی‌های چرخدار در قسمت‌های مختلف حرم مثل ورودی‌های باب الرضا، باب الجواد، طوسی، نواب و طبرسی قرار دارد.

سرویس‌های بهداشتی و وضوخانه‌ها

خوشبختانه در صحن‌های مختلف حرم امام رضا سرویس بهداشتی‌های تمیز و مجهزی قرار گرفته است. این سرویس بهداشتی‌ها در دو مدل ایرانی و فرنگی طراحی شده‌اند و امکاناتی مثل وضوخانه (روشویی)، مکانی مخصوص شستن پا (پاشویه) و فضایی برای تعویض پوشک کودک دارند. سرویس‌های بهداشتی در قسمت‌هایی مانند بست شیخ بهایی، زیرگذر حرم، پارکینگ شماره ۳، صحن امام‌حسن، بست شیخ حر عاملی و ورودی صحن کوثر قرار گرفته‌اند.

فروشگاه و نمایشگاه‌های فرهنگی حرم امام رضا

اگر به حرم امام رضا رفتید و خواستید محصولات فرهنگی و کتاب بخرید می‌توانید به مکان‌های زیر بروید. علاوه بر فروشگاه، نمایشگاه‌های دائمی و سالن همایش هم در این مکان مقدس وجود دارند.

مرکز نمایشگاه‌ها و همایش‌های آستان قدس رضوی

نمایشگاه حرم امام رضا مجهز به سالن‌های نمایشگاهی دائمی، نمایشگاه تخصصی، سالن همایش‌ها، سالن کنفرانس و بخش‌های اداری و سرویس بهداشتی است. سالن همایش این مجموعه به اندازه ۱۶۹ نفر ظرفیت دارد و دارای امکانات تخصصی مثل سیستم صوتی و ترجمه است.

نمایشگاه و فروشگاه کتاب آستان قدس رضوی

اگر دوست دارید کتاب‌هایی تخصصی و عمومی با موضوعات مذهبی داشته باشید، خوب است سری به نمایشگاه و فروشگاه کتاب آستان قدس رضوی بزنید. این نمایشگاه و فروشگاه در چند قدمی حرم امام رضا یعنی زیرگذر حرم و بلوار نواب صفوی قرار گرفته است.

جاهای دیدنی نزدیک حرم امام رضا

اگر بخواهید در کنار زیارت حرم امام رضا سیاحتی هم در اطراف این مکان مقدس داشته باشید، جاهای دیدنی مشهد در لیست زیر را پیشنهاد می‌کنیم:

• خانه‌ تاریخی داروغه
• خانه توکلی
• خانه تاریخی ملک مشهد
• بازار رضا
• مدرسه عباس‌قلی‌خان
• آرامگاه نادرشاه افشار
• باغ ملی مشهد
• گنبد سبز

رستوران های نزدیک حرم امام رضا

چنان‌چه قصد دارید بعد از زیارت و دیدن جاذبه‌های شگفت‌انگیز حرم امام رضا، غذای خوشمزه‌ای را  در کنار دوستان و خانواده  میل کنید، پیشنهاد ما رفتن به معروف‌ترین رستوران‌های نزدیک حرم است که در لیست زیر معرفی شده‌اند:

• رستوران علی و پسران
• رستوران هتل درویشی
• رستوران سنتی باباقدرت
• رستوران رضایی
• لیالی لبنان
• رستوران الماس
• رستوران فیروزه واقع در هتل الماس ۲

هتل های نزدیک حرم امام رضا (ع)

اگر می‌خواهید هر زمان که دلتان برای زیارت پر کشید، سریع و چند‌دقیقه‌ای به حرم مطهر امام رضا برسید، از میان هتل‌های نزدیک به حرم در لیست زیر برای اقامت خود استفاده کنید. 

• هتل پنج‌ ستاره درویشی
• هتل پنج‌ ستاره بین‌‌المللی قصر
• هتل پنج‌ ستاره الماس ۲ 
• هتل پنج‌ ستاره مدینه الرضا
• هتل چهار ستاره مدینه الجواد
• هتل چهار ستاره جواد
• هتل چهار ستاره الماس
• هتل  چهار ستاره  رز درویشی
• هتل  چهار ستاره فردوس
• هتل چهار ستاره خورشید هشتم
• هتل چهار ستاره اترک
• هتل چهار ستاره کیانا
• هتل چهار ستاره رفاه
• هتل سه ستاره آریو
• هتل سه ستاره حیات شرق
• هتل سه ستاره اطلس 
• هتل سه ستاره منجی  سه ستاره سایه 
• هتل سه ستاره قدس
• هتل دو ستاره هرمس
• هتل دو ستاره ابریشم
• هتل دو ستاره ادریس

اگر برایتان خیلی اهمیت ندارد که محل اقامتتان با حرم کمی فاصله داشته باشد، می‌توانید به لیست هتل های مشهد بروید و بر اساس سلیقه و بودجه خود دست به انتخاب بزنید.

سخن پایانی

زیارت حرم امام رضا تجربه‌ای خاص و دل‌نشین برای تمام کسانی است که عشق به امام رضا را در قلبشان حس می‌کنند. با رفتن به حرم مطهر امام رضا مکان‌هایی مثل رواق‌، ایوان‌، صحن‌ و سقاخانه با معماری چشم‌نواز و قدمتی طولانی به چشمتان می‌خورد که برای دیدن هر کدام می‌توان ساعت‌ها وقت گذاشت. برای ما بگویید وقتی به حرم امام رضا مشرف می‌شوید بیشتر از هر جایی محو تماشای کدام قسمت از این مکان مقدس می‌شوید؟

سوالات متداول