آرامگاه های تاریخی شیراز

در عرف، آرامگاه به مکانی گفته می شود که به جهت یادبود شخصی که در مقبره ای خفته است بنا می شود. این بناها معمولاً  برای پادشاهان و افراد صاحب نفوذ بنا می شود و می تواند یاد بود افراد مهم دولتی، مذهبی، خیرین و از این قبیل باشد.

بسیاری از این افراد که بناهای یادبود، به افتخارشان بنا می شود حتی ممکن است در زمان خود، چندان مورد توجه مردم نباشند. اما پس از سالها و حتی قرن ها، پس از مطالعه آثار و آشنایی با این شخصیت ها، این بناها بر روی مقبره آنها ساخته می شود.

در شهر شیراز، نظیر این آرامگاه ها فراوان است. شخصیت های بزرگی چون: کوروش کبیر، حافظ شیرازی، شیخ اجل سعدی، خواجوی کرمانی، حضرت احمد بن موسی الکاظم معروف به شاه چراغ و آرامگاه سیبویه از قبیل بناهای یادبودی هستند که در طی قرون و سال ها، بر مقبره ی آن ها به جهت احترام و خدمات شاخص آنان ساخته شده است. در ادامه قصد داریم از بین جاهای دیدنی شیراز، به معرفی آرامگاه های تاریخی بپردازیم.

آرامگاه حافظ

برای اولین بار،  ۶۵ سال پس از درگذشت حافظ ، در سال ۸۵۶ ه. ق استاد “شمس الدین محمد یغمایی” اقدام به ساخت عمارت گنبدی بر فراز آرامگاه حافظ نمود و در برابر آن حوضی بزرگ ساخت. آب این حوض از آب رکن آباد تامین می شد. این بنا در اوایل قرن یازده ه. ق در زمان سلطنت شاه عباس کبیر تعمیر شد. بعد از آن نیز نادر شاه دستور تعمیر آرامگاه حافظ را صادر کرد.

ساختمان اصلی مزار حافظ در زمان کریم خان زند در سال ۱۱۸۷ ه. ق  شکل گرفت. او عمارت زیبایی به سبک دیگر بناهای زندیه و تالاری که دارای چهار ستون سنگی یک پارچه بلند بود ، برای آرامگاه ساخت و باغ بزرگی در جلوی  تالار احداث کرد. سنگ مرمر بزرگی که اکنون موجود است و روی آن دو غزل از شاه غزل های حافظ با خط عالی نستعلیق حک شده، به همین دوره تعلق دارد. پس از کریم خان زند، در سال ۱۲۹۵ ه. ق ” حاج معتمدالدوله فرهاد میرزا” که فرمانروای فارس بود، نرده ای آهنی در اطراف مزار نصب کرد و تعمیرات مختصری نیز در محوطه آرامگاه نمود. بعدها نیز خانواده قوام ، تعمیراتی دیگر در محوطه و بناهای اطراف به عمل آورد. در سال ۱۳۱۴ شمسی بر اثر تلاش های علی اصغر حکمت، اعتباری برای ساختن یک ساختمان زیبا و مجلل مقرر و ساخت آرامگاه شروع شد. نقشه ساختمان توسط باستان شناس فقید” آندره گدار” باستان شناس فرانسوی، به سبک بناهای کریم خانی با تغییرات متناسبی تهیه شد. ساختمان در سال ۱۳۱۷ به اتمام رسید.  سطح داخلی سقف مقبره جدید که روی هشت ستون سنگی قرار دارد ، با کاشی کاری معرق رنگین پوشیده شده و هشت بیت از یک غزل حافظ روی سنگ های یک پارچه آن حک شده است.

نمای خارجی سقف آرامگاه دارای تـَرک های متعدد و چون کلاه قلندران و درویشان است. پوشش مسی این سطح به مرور زمان اکسیده شده و رنگ زنگاری زیبایی یافته است. در باغ شمالی دو حوض مستطیل بزرگ که منبع آب جوش های بزرگ  باغ  بوده ، احداث شده است. باغ آرامگاه را تالار وسیع و باشکوهی به عرض هفت متر و طول ۵۶ متر که از بیست ستون سنگی تشکیل شده ، از باغ ورودی جدا می سازد. چهار ستون وسط تالار با سر ستون یک پارچه از دوره کریم خان به جای مانده و ۱۶ ستون دو پارچه در سال ۱۳۱۵ نصب شده است. دیوارهای دو سوی تالار با سنگ های مرمر تزیین شده و بر فراز آنها کتیبه ای با خط” میر” از یکی از اشعار نغز حافظ نوشته شده است. این کتیبه قبلاً روی کاغذ نوشته شده بود و بعدها به همان شکل به سنگ مرمر منتقل شد. بر پیشانی دیوارهای باغ مقبره ، کتیبه های دیگری از شاه غزل های حافظ به خط ثلث با کاشی در زمینه لاجوردی تهیه و نصب شده است. این خطوط توسط ” امیرالکتاب ملک الکلامی”  نوشته شده است.

برخی از اشخاص معروفی که افتخار همجواری با تربت حافظ را یافته و پیرامون او به خاک سپرده شده اند ، عبارت اند از فرصت الدوله شیرازی ، میرزا نظام الدین دستغیب ، علی محمد قوام الملک و فرزندان او، میرزا محمد رضا حکیم ،  میرزا عباس حکیم ، دکتر لطفعلی صورتگر شیرازی ، محمد خلیل رجایی و…

آرامگاه خواجوی کرمانی

خواجوی کرمانی، یکی از مشاهیر ادب پارسی و از عرفای قرن هشتم است. آرامگاه خواجو در غرب دروازه قرآن و کمی بالاتر از آن، در دامنه کوه در محوطه باصفایی جای گرفته است. آرامگاه خواجوی کرمانی یک بار در سال ۱۳۱۵ با توجه “علی ریاضی” به دست تعمیر سپرده شد و بار دیگر در سال ۱۳۳۷ بازسازی شد. در این مرحله، دو باغچه بالا و پایین آرامگاه و اتاق های نگهبانی و… به صورت مطلوبی درآمد. بر سنگ مزار وی هیچ نوشته یا علامتی به چشم نمی خورد و تنها در بالای آن جمله” کُل مَن عَلیها فان و یـَبقی وَجَهه رَبّک ذِی الجَلال و الاِکرام” حک شده است.

آرامگاه سعدی

آرامگاه سعدی در شمال شرقی شیراز، در دامنه کوهی به نام ” پهند” قرار دارد. می گویند پس از وفات سعدی در سال ۶۹۱ ه . ق ، او را در خانقاه خودش که در همین محل واقع بود، دفن کردند. آرامگاه سعدی در قرون گذشته چندین بار تعمیر شده است. در زمان کریم خان زند ، در آرامگاه سعدی نیز تعمیراتی اساسی صورت گرفت و دو اتاق بزرگ در دو طرف و ایوان و پله و طاق نما و غرفه های کوچک در وسط ساخته شد. بعدها  توسط مرحوم” فتحعلی خان صاحب دیوان” و مرحوم” حبیب الله خان قوام الملک” اصلاحاتی در این بنا صورت گرفت. این بنا که نیاز بسیار به تعمیر داشت، تا سال ۱۳۲۷ شمسی بر جای بود. ساختمان جدید آرامگاه سعدی که اقتباسی از کاخ چهل ستون اصفهان است ، با نگاهی به معماری جدید، در سال ۱۳۳۱  به پایان رسید. در این بنا ایوانی با ستون های چهارضلعی بلند از بتن مسلح با روکاری سنگ وجود دارد که با تزئینات کاشی کاری در جلوی بقعه واقع شده و گنبد کاشی فیروزه بر فراز بقعه، جلوه ای خاص به آن می دهد .

بیشتر بخوانید : “مکان های دیدنی شیراز”

سنگ های رنگین و زیبا که با ظرافت ، حجاری و صیقلی شده ، برای پایه ها و ستون ها به کار رفته و کاشی های فیروزه فام بر زیبایی آنها افزوده است.

مساحت محوطه آرامگاه سعدی بیش از ده هزار متر مربع است. از این میان زیر بنای ساختمان آرامگاه ۲۶۱ متر مربع وسعت دارد و بقیه را باغ در بر می گیرد. در زیر محوطه، چشمه ی آب زلالی موسوم به “حوض ماهی” روان است. توسط پلکانی که در خارج از ایوان قرار دارد، می توان به داخل این محوطه راه یافت. قطعات کتیبه ای سنگی متعلق به سردر بنای قدیمی که بر آن ابیاتی از سعدی به خط ثلث عالی نوشته شده ، در آرامگاه محفوظ است. این کتیبه ضمن ساخت و سازها از زیر خاک بیرون آمد.

بر روی در ورودی باغ این بیت به چشم می خورد:

زخاک سعدی شیراز بوی عشق آید        هزار سال پس از مرگ او گرش بویی

در داخل آرامگاه، هفت کتیبه از بهترین قطعات گلستان و بوستان، طیبات و بدایع و قصاید شیخ ، به خط زیبا توسط” استاد بوذری” نوشته شده است. در کتیبه طاق نمای جنوب غربی، حکایتی از گلستان بر کاشی لاجوردی به خط نستعلیق نوشته شده است.  در انتهای ایوان، درست قرینه آرامگاه سعدی، آرامگاه شاعر فقید ،” فصیح الملک شوریده” قرار دارد.

هفت تنان شیراز

یکی از زیبا‌ترین و معنوی‌ترین آرامگاه‌هایی که در شهر شیراز می‌توانید بازدید کنید آرامگاه هفت تنان شیراز است. گفته می‌شود هفت تنان، هفت نفر از درویشان والا مقام شیرازی بودند که قرن‌ها پیش در شهر شیراز زندگی می‌کردند و پس از وفات در کنار یکدیگر به خاک سپرده شدند. نامی از این افراد باقی نماند چرا که در مسلک درویشان گمنامی یک سعادت است. در زمان زمامداری کریم‌خان زند، او برای هفت تنان، هفت سنگ مزار ساخت که هیچ نام یا عبارتی نداشتند. این سنگ‌ها کاملا ساده و یک اندازه بودند. سنگ‌ها را بر مزار ایشان نهادند. حال می‌توانید به زیارت مزار ایشان بروید. در اطراف مزار هفت تنان باغ زیبایی وجود دارد که فضا را بسیار زیبا‌تر و معنوی‌تر می‌نماید. اهالی شیراز اعتقاد دارند به خاطر مقام هفت تنان هر حاجتی داشته باشید می‌توانید به این هفت درویش توسل بجویید و به درگاه خداوند دعا کنید.

در بخش های بعدی ، دیگر آرامگاه های شهر شیراز را معرفی خواهیم کرد.

منبع : وبلاگ اقامت ۲۴