معرفی نارنجستان قوام باغ موزه و عمارتی زیبا در قلب شیراز

نارنجستان قوام شیراز یکی از جاهای دیدنی شیراز محسوب می‌شود. شیراز به شهر باغ‌ها شهرت دارد و یکی از زیباترین این باغ‌ها که دارای عمارتی تاریخی و چشم نواز نیز می‌باشد، باغ قوام الملک است. مجموعه تاریخی باغ-عمارت قوام السلطنه متعلق به دوران قاجار بوده و اوج هنر معماری آن دوران را به نمایش می‌گذارد.

اگر شما هم قصد دارید به شیراز سفر کنید و از این باغ زیبا و دلنشین بازدید نمایید، پیشنهاد می‌کنیم پس از رزرو هتل شیراز اطلاعات لازم برای بازدید از این جاذبه را در این مقاله از وبلاگ اقامت ۲۴ کسب نمایید. در این مقاله قصد داریم به بررسی جامع و کامل باغ نارنجستان قوام شیراز بپردازیم.

تاریخچه نارنجستان قوام شیراز

باغ زیبای نارنجستان در شهر شیراز متعلق به خاندان قوام یکی از خانواده‌های مهم و بانفوذ دوران قاجار بود که اکنون در لیست زیباترین باغ های شیراز قرار دارد. این خاندان سال‌های زیادی بر فارس حکومت می‌کردند و به همین واسطه عمارت‌ها و باغ‌های زیادی را در شیراز برای خود ساختند. علاوه بر نارنجستان قوام از مهمترین عمارت‌ها و باغ‌های تاریخی خاندان قوام السلطنه در شیراز می‌توان به باغ کلانتر، باغ بیگلر بیگی، باغ دلگشا، باغ عفیف آباد و … اشاره نمود.

پس از مرگ قوام الملک اول، پسرش محمد علی خان قوام الملک در سال ۱۲۵۷ همزمان با حکومت ناصرالدین شاه قاجار دستور داد خانه‌ای برایش بسازند که امروزه به نارنجستان قوام شناخته می‌شود. در طول ساخت این عمارت محمد علی خان فوت کرد و پسر او محمد رضا خان قوام الملک سوم ساخت عمارت را تا سال ۱۲۶۱ خورشیدی به سرانجام رساند. البته اجرای بخشی از تزئینات ساختمان اصلی و اندرونی باغ قوام الملک تا سال ۱۲۹۸ خورشیدی ادامه یافت.

خانه زینت الملوک

این عمارت تاریخی زیبا شامل یک بخش برای سکونت خانواده قوام به عنوان اندرونی و بخشی دیگر برای امور تجاری، پذیرایی، استراحت و برگزاری جشن‌ها و مراسمات بود. خانه زینت الملوک که در حال حاضر جدا از نارنجستان قوام می‌باشد، همان اندرونی خانه قوام الملک محسوب می‌شد و با عمارت اصلی از طریق یک تونل زیرزمینی ارتباط داشت. در زمان حکومت حبیب الله قوام الملک چهارم، دختر او به نام زینت الملوک در این اندرونی سکونت داشت که از آن پس به عمارت زینت الملوک مشهور گشت.

خانه قوام در نهایت به آخرین بازمانده این خانواده صاحب منسب یعنی ابراهیم خان قوام الملک پنجم همزمان با حکومت رضاخان پهلوی رسید. در آن زمان به دلیل وجود درخت‌های نارنج بسیار، خانه قوام الملک به نارنجستان قوام شیراز معروف شد. ابراهیم خان تغییراتی در باغ و بناهای آن انجام داد و در سال ۱۳۴۵ خورشیدی این عمارت تاریخی و با ارزش را برای فعالیت‌های فرهنگی و هنری به دانشگاه شیراز اهدا نمود. در سال ۱۳۴۸ نارنجستان قوام شیراز در اختیار موسسه آسیایی ایران شناس معروف به نام آرتور آبراهام پاپ قرار گرفت. آرتور پوپ با کمک بخش‌های فرهنگی و فرح پهلوی، عمارت قوام الملک را مرمت و بازسازی نمود. در زمان انقلاب اسلامی و دوران جنگ تحمیلی بخش‌هایی از نارنجستان قوام شیراز آسیب دید و تخریب گشت. سال‌ها بعد دوباره این مجموعه تاریخی مورد بازسازی و تعمیرات قرار گرفت و بازدید از آن برای عموم آزاد شد.

معماری نارنجستان قوام شیراز

مجموعه نارنجستان قوام در زمینی به مساحت ۳۵۰۰ مترمربع قرار دارد. ساختمان‌های این باغ تاریخی با مجموع ۹۴۰ مترمربع زیربنا در ضلع‌های شمالی، جنوبی و شرقی قرار دارند. سبک معماری عمارت قوام الملک سبک قاجاری است و در طراحی آن از معماری دوران زندیه نیز بهره گرفته‌اند. عمارت اصلی نارنجستان قوام شیراز در مرکز باغ قرار دارد و مقابل آن یک حوض زیبا وجود دارد. هنگام ورود به این مجموعه محوطه‌ای متقارن از درختان نخل و نارنج در اطراف و گذرگاهی در وسط آن برای رسیدن به عمارت اصلی مشاهده می شود.

• ورودی نارنجستان قوام شیراز

ورودی اصلی باغ قوام الملک به سمت جنوب باز شده و دارای یک درب چوبی از جنس ساج با تزئینات منبت کاری می‌باشد. با عبور از این درب زیبا وارد یک هشتی می‌شویم که فضایی سرپوشیده مابین کوچه و حیاط خانه محسوب می‌شود. سقف هشتی دارای آجرکاری، کاشی کاری و مقرنس کاری‌های گچی خیره کننده‌ای است و این هشتی توسط دو راهرو به محوطه باغ مرتبط می‌گردد.

یک کتیبه سنگی از جنس مرمر سرخ نیز سردر ورودی قرار گرفته که آیاتی از قرآن کریم و ابیاتی از یک شاعر شیرازی به نام آسوده روی آن حجاری شده است و مطالبی درباره بانی باغ و تاریخ احداث آن نیز نوشته شده است.

• محوطه باغ

پس از عبور از ورودی و هشتی وارد محوطه باغ می‌شویم که طرحی متقارن دارد. درختان بسیار زیاد نارنج و نخل در اطراف با نظمی خاص کاشته شده‌اند و گذرگاهی برای رسیدن به عمارت اصلی در میان آنها قرار دارد. در وسط این گذرگاه یک مسیر آب یا آب نمایی با اشکال هندسی و گل کاری‌های زیبا وجود دارد که به حوض جلوی عمارت می‌رسد. این حوض بزرگ و زیبا با قطعات سنگ سرخ ساخته شده و در دو طرف آن باغچه‌هایی به چشم می‌خورد. انعکاس عمارت اصلی در آب این حوض جلوه‌ای بسیار تماشایی و منظره‌ای دیدنی ایجاد می‌نماید.

• عمارت اصلی

پس از عبور از محوطه باغ از طریق گذرگاه به عمارت اصلی نارنجستان قوام شیراز می‌رسیم. این عمارت که در ضلع شمالی مجموعه قرار دارد، دو طبقه بوده و از یک زیرزمین نیز برخوردار است. طرح اصلی عمارت برگرفته از معماری رایج دوره زندیه و دارای یک ایوان اصلی است. این ایوان را می‌توان به عنوان باشکوه‌ترین بخش ساختمان اصلی نارنجستان قوام شیراز نام برد؛ زیرا دارای دو ستون سنگی یکپارچه و سقفی مسطح بوده که بر حوض و محوطه باغ اشراف دارد. در این ایوان زیباترین تزئینات به کار رفته‌اند که اوج هنر دوران قاجار را به نمایش می‌گذارند.

سرستون‌ها دارای مقرنس کاری‌های نفیس و سقف ایوان دارای نقاشی‌های رنگی و چشم نواز از مناظر است. بر روی دیوارها نقاشی‌های گل و بوته، حیوانات، شکارگاه و غیره و پایین دیوارها حجاری‌های سنگی منحصربفرد با نقوشی از شیر، سربازان هخامنشی و … وجود دارد. در حاشیه‌های سقف‌ها، از مقداری کاغذ دیواری و عکس‌های کاغذی رنگی نیز استفاده شده که در آن دوره از اروپا به ایران آورده شدند. در دو سوی سقف ایوان طبقه بالا، تیرهای چوبی نقاشی شده دیده می‌شود. بیشتر نقاشی‌های سقف ایوان بزرگ و اتاق‌ها، کاری از لطفعلی خان صورتگر، نقاش و مینیاتوریست مشهور آن دوره هستند.

این عمارت دارای ۲۰ اتاق می‌باشد که به یکدیگر مرتبط هستند. اتاق اصلی عمارت مجاورت ایوان به تالار آینه یا شاه نشین شهرت دارد. سرتاسر این اتاق آینه کاری شده و فضایی چشم نواز و حیرت آور دارد. اتاق‌های دیگر که محل اقامت مهمانان بوده نیز از تزئینات بسیار زیبا و هنرمندانه‌ای برخوردار می‌باشند. زیرزمین عمارت اصلی باغ قوام الملک به عنوان اسلحه خانه و انبار نگهداری مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

• آشپزخانه

در ضلع شرقی نارنجستان قوام شیراز ساختمانی قرار دارد که در گذشته به آشپزخانه و محل اقامت خدمه اختصاص داشته است. این قسمت مجموعه شامل حیاطی کوچک با یک حوض و فواره‌ای سنگی و تعدادی اتاق است.

• دیوان خانه

در ضلع جنوبی باغ عمارتی شش اتاقه وجود داشته که در گذشته به عنوان دفتر کار و دیوان خانه شناخته می‌شده است. این ساختمان ستون‌هایی چوبی منبت کاری، گچ بری‌های زیبا، کفپوش کاشی سفید و آبی و پنجره‌های سنگی به عنوان نورگیر دارد.

• مکتب خانه

در قسمت شرقی عمارت نارنجستان قوام بنایی به نام مکتب خانه قرار دارد. در گذشته از این مکان برای آموزش سواد و خواندن قران و امور نامه نگاری و کتابت استفاده میشد.  اگرچه در گذر زمان به این بنا آسیب‌های زیادی وارد شد، اما بخش‌هایی از آن مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.

• حمام گچینه

یکی از مهمترین ساختمان‌های نارنجستان قوام شیراز حمام گچینه است. ساخت این حمام به سال ۱۳۰۰ خورشیدی بر می‌گردد و جزو پنج حمام قدیمی شیراز است. حمام گچینه توسط یک تونل به عمارت قوام مرتبط می‌شده و دارای بخش‌های مختلفی از جمله حمام خصوصی قوام السلطنه است.

موزه نارنجستان قوام شیراز

دانشگاه شیراز در زیرزمین عمارت اصلی باغ قوام موزه‌ای  احداث کرده است که آثار ارزشمندی در آن نگهداری می‌شوند. در این موزه اشیا کشف شده در استان فارس توسط ایران شناس آمریکایی آرتور پوپ در معرض نمایش قرار دارند. از مهمترین این آثار می‌توان به ظروف، سکه‌ها، تابلوها، کاشی‌ها و موارد دیگر مربوط به ادوار مختلف تاریخی اشاره نمود. همچنین کتابخانه این مرکز نیز مجموعه کتاب‌های اهدایی پروفسور پوپ به دانشگاه شیراز را در خود دارد.

نارنجستان قوام شیراز کجاست؟

این مجموعه تاریخی با ارزش و زیبا در یکی از خیابان‌های اصلی شیراز به نام خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد. گردشگران می‌توانند با استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی مانند مترو، اتوبوس و تاکسی و یا خودرو شخصی به بازدید از خانه قوام بروند.

اگر شما هم قصد دارید در سفر به شیراز از این عمارت باشکوه بازدید نمایید، می‌توانید با خودرو شخصی از چهارراه نمازی در طول خیابان لطفعلی خان زند به سمت شرق حرکت کرده و بعد از مسجد نصیر الملک به نارنجستان قوام برسید. همچنین می‌توانید با استفاده از خطوط مختلف اتوبوس به پایانه ولیعصر بروید و با کمی پیاده روی از این ایستگاه به خانه قوام خواهید رسید. نزدیک‌ترین ایستگاه مترو نیز ایستگاه ولیعصر است که در فاصله ۱ کیلومتری باغ نارنجستان قرار دارد.

بهترین زمان بازدید از نارنجستان قوام شیراز

از آنجایی که این مجموعه یک باغ بزرگ با درختان بسیار زیاد نارنج می‌باشد، بهترین فصل بازدید از آن بهار است. در فصل بهار می‌توانید شاهد سرسبزی و طراوت خاصی در این باغ باشید و از تماشای مناظر زیبای آن لذت ببرید. در این فصل گل‌کاری‌های زیبایی در مجموعه قوام انجام می‌شود و عطر بهارنارنج در فضای آن می‌پیچد.

ساعات بازدید از نارنجستان قوام شیراز همه روزه به جز ایام سوگواری تعطیل رسمی از ساعت ۸ الی ۲۰ می‌باشد.