بازار تبریز، گنجینه هنر معماری ایران

شهر تبریز که در شمال غربی ایران واقع شده، به دلیل موقعیت ممتاز جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، در طول قرون گذشته همواره یکی از مهمترین مراکز تجارت و بازرگانی آسیای غربی به شمار میرفته است. از این رو جای تعجب نیست که مجموعه تاریخی بازار تبریز، قلب تپنده این شهر، یکی از بزرگترین بازارهای مسقف جهان و اولین بازار ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو و همچنین یکی از مهمترین مراکز خرید تبریز می‌باشد. با مجله گردشگری اقامت ۲۴ همراه باشید تا به بهانه انتخاب تبریز به‌عنوان پایتخت «محیط زیست کشورهای آسیایی» در سال ۲۰۲۵ و آغاز برنامه های محیط زیستی و گردشگری، با این خطه سرسبز و تاریخی که شاهکار معماری ایرانی هم هست، بیشتر آشنا شویم.

تاریخچه بازار بزرگ تبریز

مجموعه بازار تاریخی تبریز در مرداد سال ۱۳۸۹ خورشیدی، به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این بازار از بزرگترین بازارهای سرپوشیده جهان و یکی از شاهکارهای معماری ایران به شمار می آید.

بازار تبریز در سال ۱۱۹۳ هجری قمری بر اثر زلزله، به طور کامل تخریب شد، اما طولی نکشید که معماران زبر دست، آن را بازسازی کردند. بازار کنونی مربوط به اواخر حکومت زندیه و عصر قاجار است. این بازار که در سال ۱۳۵۴ هجری شمسی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، با طول معدل یک کیلومتر، یکی از بزرگترین مجموعه های به هم پیوسته و مسقف دنیاست.

طاق ها و گنبدهایی با کاربندی های زیبا و ارتفاع بلند، سازه های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها و وجود تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سراهای بازرگانی جای گرفته اند، این بازار را به عنوان نمونه ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی به یادگار گذاشته اند.

آدرس بازار تبریز کجاست؟

همانطور که بازارها در بسیاری از شهر های ایران، در بخشی از بافت مسکونی شهر قرار داشته و مکانی است که می توان گسترش شهر را به همراه داشته باشد، مرکزیت شهر را نیز می توان به این مکان اتلاق کرد. در تبریز نیز این امر مستثنی نبوده و بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته سرپوشیده شمالی – جنوبی و شرقی- غربی تشکیل شده است.

شبکه بازار تبریز به مثابه قلب شهر است و نقش عمده ای در بافت شهر دارد. این بازار از سمت شرق به عالی قاپو (مجموعه کاخ های ولیعهد نشین) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده است. از شمال، بخش هایی از شمال رودخانه مهران رود را شامل می شود، به طوری که این دو بخش به وسیله پل های چوبی که در امتداد راسته بازار قرار دارند، به هم متصل می شوند.

لوکیشن بازار تبریز بر روی نقشه

اطلاعات بازدید بازار بزرگ تبریز

ساعت کاری: از شنبه تا چهارنشبه ۶:۳۰ صبح الی ۹ شب – پنجشنبه تا ۲ عصر – روزهای جمعه و ایام تعطیل و شهادت بازار بسته است.

هزینه ورودی: بازدید از بازار هزینه ندارد.

آدرس: استان آذربایجان شرقی، شهر تبریز، بازار بزرگ

مدت زمان بازدید: حداقل دو ساعت

نقشه بازار سرپوشیده تبریز

نخستین نقشه از بازار تبریز در سال ۱۳۲۷ هجری، در بخشی از نقشه دارالسلطنه تبریز و به دست اسدالله خان مراغه ای ترسیم شده است. طرح این بازار در بخش شمال شرقی نقشه مذکور رسم شده و اکثر مکان های مهم آن نظیر تیمچه ها و کاروانسراها در این نقشه نام گذاری شده اند. عرض بازارها بین چهار تا پنج متر و بلندی سقف آن ها پنج تا شش متر است که در مقایسه با سقف بازارهای نقاط گرمسیری ایران کوتاه تر است.

بازار تبریز در نگاه مورخان

بسیاری از گردشگران و جهانگردان نظیر ابن بطوطه، مارکوپولو، جاکسن، اولیای چلبی، یاقوت حموی، گاسپار دروویل، الکسیس سوکتیکف و حمدالله مستوفی، از رونق و شکوه بازار تبریز تمجید کرده اند. شاردن فرانسوی آن را از عالی ترین بازارهای آسیا دانسته و با اظهار شگفتی از گنبدهای زیبا و طاق های دیدنی، بازار هشت گوش و وسیع قیصریه را زیباترین بخش بازار عنوان کرده است. ابن بطوطه سیاح مشهور که در سال ۷۳۱ هجری قمری، وارد بازار تبریز شد، می گوید: بازار تبریز یکی از بهترین بازارهایی بوده که من در همه شهرهای دنیا دیده ام؛ من به بازار جواهریان رفتم و بس که از انواع جواهرات دیدم چشمم خیره گشت.

تاورنیه نیز در سال ۱۰۴۶ هجری قمری از این بازار دیدن کرده و آن را ستوده است. حمدالله مستوفی مورخ و جغرافیدان معروف قرن هشتم، ضمن تعریف از خوبی و فراوانی غلات و میوه های تبریز و اشاره به مزیت های پاره ای از انواع مخصوص گلابی، سیب، زردآلو و انگور آن، مردم این شهر را اعم از فقیر و غنی، اهل کسب و داد و ستد معرفی کرده است.

در زمان عباس میرزا که تبریز، ولیعهد نشین و دارالسلطنه گردید، سراها، تیمچه ها و بازار های عالی تازه ای احداث شد.

زمانی تبریز نسبت به تهران یک شهر متجدد به شمار می آمد. البته این امر طبیعی است چون اولین پایتخت دوره صفوی که شاه عباس آنجا را انتخاب کرد، شهر اردبیل در آذربایجان بود و شهر تبریز به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود که در ارتباط با مرز عثمانی قرار داشت، مورد حمایت مداوم دولت نیز قرار می گرفت. ولی به دلیل نزدیکی این منطقه و قرار گیری روی جاده ابریشم، ارتباط بیشتری با دولت عثمانی و بازرگانی با اروپا را به عهده داشت.

از این رو بازارها نقش عمده ای را در موقعیت تجاری و بازرگانی شهر برقرار می کردند. به همین دلیل در چنین شرایطی «دوکا»، «ونیز»، «لیور» و روبل واحد پول کشورهای مختلف جهان در بازار تبریز مانند پول ایران رایج بود.

معماری بازار بزرگ تبریز

بازار تیمچه امیر یکی از شاهکار های جالب معماری و باشکوه ترین تیمچه های بازار تبریز به شمار می آید. بانی تیمچه امیر، میرزا محمد خان امیر نظام زنگنه است که در سال ۱۲۶۰ هجری قمری درگذشت. معمار معروف این تیمچه، صمد معمار بوده که داستان زندگی او در میان معماران تبریز زبان زد است. وی در اواخر عمر با فقر روزگار گذرانید و با فقر زندگی را بدرود گفت.

تیمچه حاج صفر علی، بنایی است معظم که بانی آن حاج صفر علی خوئی، بازرگان معروف معاصر فتحعلی شاه قاجار بود.

تیمچه مظفریه نیز یکی از زیباترین بخش های بازار است که حاج شیخ جعفر قزوینی، تاجر سرشناس دوره ناصرالدین شاه در سال ۱۳۰۵ آن را ساخته بود و به مناسبت حضور مظفرالدین میرزا، ولیعهد وقت، این تیمچه را به نام مظفریه نام گذاری کرد. در حال حاضر تیمچه مظفریه که یکی از مراکز عمده تجارت و صدور فرش آذربایجان و ایران است، شهرت جهانی دارد. این تیمچه دو طبقه داشته که هر طبقه آن بیست و شش حجره فرش فروشی را در خود جای داده است.

در خصوص بازسازی و مرمت بازار تبریز نقل می شود که به احتمال قوی این بازسازی، همزمان با بنای باروی شهر به همت نجف قلی خان بیگلربیگی از سال ۱۱۹۴ آغاز شده است.

بهترین زمان بازدید از بازار تبریز

بازار سرپوشیده تبریز در هر فصلی از سال پر رونق و جنب و جوش است و شما می‌توانید در تمام اوقات سال از آن بازدید نمایید. اما اگر قصد سفر به تبریز را دارید حتما در نظر داشته باشید که تبریز شهری سردسیر است و ممکن است سرما زمستان برای شما تا حدی آزاردهنده باشد. بهترین زمان سفر به تبریز برای لذت بردن از جاذبه های طبیعی آن از اواسط بهار تا اوایل پاییز است. در این بازه تبریز هوای خنک و مطبوعی دارد و امکان بازدید از همه جاذبه‌های طبیعی و گردشگری آن برای شما فراهم است.

رستوران های داخل بازار تبریز

رستوران‌های سنتی داخل بازار تبریز یکی از جاذبه‌های آن برای گردشگران ایرانی و خارجی است. بزرگترین بازار سرپوشیده جهان آنقدر جاذبه و مکان دیدنی زیاد دارد که حتما در زمان بازدید نیاز به صرف یک وعده غذایی خواهید داشت و چه بهتر که یکی از این رستوران‌های داخل بازار که هرکدام قدمتی تاریخی به اندازه یک قرن دارند ، انتخاب شما باشد. در هریک از این رستوران‌ها می‌توانید انواع غذاهای سنتی تبریز و ایران را امتحان کنید. بسیاری از افراد تنها به قصد تجربه طعم بی‌نظیر غذاهای این رستوران‌ها، در بافت تاریخی بازار تبریز قدم می‌گذارند. در اغلب این رستوران‌ها، انواع کباب‌ها سرو شده و در این میان، کباب برگ آن‌ها شهرت ویژه‌ای دارد. در ادامه به معرفی برترین رستوران‌های تبریز که داخل مجموعه بازار تبریز قرار دارند و بیان آدرس آنها داخل بازار می‌پردازیم:

• چلوکبابی حاج علی در بازار صادقیه تیمچه کلاه‌دوزان
• چلوکبابی حسینی در بازار صادقیه و تیمچه شازده کوچه
• رستوران سنتی دوخان در بازار صادقیه و در زورخانه گرشاسب
• چلوکبابی محمدی در بازار صادقیه تیمچه کلاه‌دوزان
• رستوران شازده در بازار صادقیه ابتدای تیمچه دلاله زن
• آبگوشت و کبابی برادران واقع در تیمچه خان
• کافه رستوران چاپاری سرای حاج حسین میانی مجموعه تاریخی گردشگری چاپاری

جاهای دیدنی نزدیک بازار تبریز

بازار تبریز بعنوان قلب تپنده شهر تبریز و یکی از جاذبه‌های گردشگری بی‌نظیر این شهر است. بزرگترین بازار سرپوشیده جهان در حقیقت خود مجموعه از آثار تاریخی و جاذبه‌های دیدنی شهر را در خود جای داده است. در ادامه با برخی از جاهای دیدنی تبریز که در داخل بازار تبریز یا در نزدیکی آن واقع شده است آشنا می‌شوید:

جاهای دیدنی داخل بازار تبریز

• مسجد جامع تبریز
• مدرسه علمیه طالبیه
• امامزاده جمال تبریز
• زورخانه گرشاسب یل
• حمام خان

جاهای دیدنی نزدیک بازار تبریز

• مسجد کبود
• ارگ علیشاه
• خانه مشروطه
• خانه پروین اعتصامی
• موزه قاجار – خانه امیرنظام گروسی
• موزه سفال (خانه تاریخی علوی)

چطور به تبریز سفر کنیم؟

رزرو تور تبریز یکی از بهترین روش‌ها جهت سفر به این شهر تاریخی زیبا و مشاهده جاذبه‌های متنوع آن است. بدلیل اهمیت تاریخی و تجاری بازار تبریز اکثر تورهای گردشگری تبریز بازدید از آن را در برنامه خود دارند، علاوه بر این در کنار بازارگردی می‌توانید سایر مکان‌های دیدنی تبریز را بازدید کنید.

اقامت در هتل های نزدیک بازار تبریز

برای اینکه بتوانید گوشه و کنار بازار تبریز را به خوبی کشف کنید ممکن است به چند روز زمان نیاز داشته باشید. پس بهتر است در یکی از هتل های تبریز که در نزدیکی بازار تبریز قراردارند را جهت اقامت انتخاب کنید تا برای رفت‌و‌آمد به بازار مشکلی نداشته باشید. در ادامه به معرفی برخی هتل‌های نزدیک بازار سرپوشیده تبریز می‌پردازیم:

• هتل آزادی تبریز
• هتل بوتیک عمارت میرزا مهدی
• هتل آپارتمان استقبال تبریز
• هتل کاسپین تبریز
• هتل سارای تبریز
• هتل سهند تبریز
• هتل سینا تبریز
• هتل اهراب تبریز
• هتل فرید تبریز
• هتل ونوس تبریز

جمع بندی مطلب

بازار تبریز با راسته‌ها، سراها و کاروانسراهای متعدد، علاوه بر نقش تجاری، از نظر تاریخی و فرهنگی نیز اهمیت دارد و در دوره‌های ایلخانی و صفویه رونق فراوانی داشته است. امروزه، گردشگران می‌توانند در این بازار محصولات متنوعی مانند فرش دستباف، صنایع‌دستی، چرم، آجیل و ادویه‌جات خریداری کنند یا از فضای سنتی و تاریخی آن لذت ببرند. بازار تبریز نه‌تنها مکانی برای خرید، بلکه جاذبه‌ای برای تجربه فرهنگ و تاریخ ایران است که با دسترسی آسان از طریق خیابان‌های اصلی شهر، هرساله میزبان بازدیدکنندگان داخلی و خارجی بسیاری است.

سوالات متداول