حرم حضرت معصومه قم | جزییات بیشتر درباره صحن و رواق ها

حرم حضرت معصومه به عنوان دومین جاذبه مهم مذهبی کشور شناخته می‌شود که در شهر قم واقع شده است. این بقعه متبرکه محل دفن خواهر امام رضا (ع) است و علاوه بر اهمیت مذهبی در بین مسلمانان از لحاظ تاریخی نیز اهمیت زیادی دارد. افراد سرشناسی مانند شاهان قاجاری و صفوی و بزرگانی همچون شهید مطهری، آیت الله بهجت، علامه طباطبایی، پروین اعتصامی و … در این حرم دفن شده‌اند. سالانه زائران و گردشگران زیادی برای زیارت حرم مطهر حضرت معصومه (س) به قم سفر می‌کنند.

اگر شما هم قصد سفر به قم و زیارت بارگاه مطهر حضرت معصومه (س) را دارید، پیشنهاد می‌کنیم پس از رزرو هتل قم تا انتهای این مقاله از اقامت ۲۴ همراه ما باشید.

معرفی حرم حضرت معصومه قم

حرم حضرت معصومه اصلی‌ترین جاذبه گردشگری قم محسوب می‌شود که بعد از حرم امام رضا (ع) دومین مکان مذهبی مهم کشور است. این آستان مقدس که در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی قرار گرفته، مدفن حضرت معصومه (س) دختر امام موسی کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع) است. از این رو مسلمانان و به ویژه شیعیان ارادات خاصی به ایشان داشته و برای زیارت حرم ایشان به قم سفر می‌کنند.

حرم حضرت معصومه قم از لحاظ تاریخی نیز جایگاه خاصی دارد و در طول تاریخ فراز و نشیب‌های مختلفی را تجربه نموده است. این حرم دارای بخش‌ها و امکانات مختلفی همچون صحن، شبستان، موزه، کتابخانه، مهمانسرا، امانت داری اشیا قیمتی، پارکینگ، اتاق عقد و … می‌باشد. معماری این حرم جزو زیباترین معماری‌های اسلامی و ایرانی به شمار می‌رود که از تزئینات بسیاری برخوردار است.

تاریخچه حرم حضرت معصومه قم

در سال ۲۰۱ هجری قمری و یک سال پس از سفر امام رضا (ع) به مرو، حضرت فاطمه معصومه (س) راهی دیدار برادر خود می‌شوند. در مسیر مرو و در شهر ساوه به دلیل درگیری میان همراهان حضرت و مخالفان اهل بیت، ایشان راهی قم شده و با استقبال بزرگان این شهر در منزل شخصی موسی بن خزرج ساکن می‌شوند. پس از ۱۷ روز و در اثر بیماری حضرت معصومه (س) در سن ۲۸ سالگی دار فانی را وداع می‌گویند و ایشان را در باغ بابلان قم دفن می‌کنند.

پس از دفن ایشان مزاری ساده با یک سایبان ساخته می‌شود که تا نیمه قرن سوم هجری قمری پابرجا بوده و سپس یک قبه برجی شکل توسط دختر امام جواد (ع) در این محل احداث می‌گردد. به مرور زمان و با دفن بزرگان علوی در این محل دو گنبد دیگر ساخته می‌شود. در سال ۴۴۷ هجری قمری در دوران سلجوقی دستور ساخت زیارتگاهی ساده و بدون ایوان و گلدسته و با سه گنبد صادر می‌شود که تا سال ۴۵۷ هجری قمری تکمیل می‌گردد.

بین سال‌های ۶۰۵ تا ۶۱۳ هجری قمری این زیارتگاه توسط یکی از حاکمان سلسله مظفریان بازسازی شده و با کاشی کاری‌های زیبا تزئین می‌شود. شکوه و جلال حرم حضرت معصومه در زمان صفویان با ساخت گنبد، بارگاه، صحن‌های مختلف، ایوان‌ها و نصب اولین ضریح دو چندان شد. پس از دوره صفوی و تا زمان سلطنت قاجارها تغییری در این حرم صورت نگرفت. در سال ۱۲۱۸ هجری قمری به دستور فتحعلی شاه قاجار گنبدی با خشت طلا اندود و ضریحی نقره پوش ساخته شد. همچنین در این زمان کف حرم با سنگ مرمر پوشانده شد و گلدسته‌ها طلاکاری شدند. در طول دوران سلسله قاجاریه تزئینات هنرمندانه و چشم نواز مختلفی مانند گچ بری، مقرنس، کاشی کاری، آینه کاری و … حرم حضرت معصومه را زیباتر نمودند.

بخش های مختلف حرم حضرت معصومه قم

حرم حضرت معصومه از گذشته تا امروز تغییرات زیادی را شامل شده و قسمت‌های زیادی به مرور زمان به آن اضافه شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی اقدامات بسیاری جهت توسعه این حرم انجام گرفت و امکانات و بخش‌های مختلفی برای رفاه حال زائران در نظر گرفته شد.

نام صحن های حرم حضرت معصومه

حرم حضرت معصومه قم دارای چندین صحن است که هرکدام از آنها دارای ویژگی‌های منحصربفرد و معماری و تزئینات زیبایی می‌باشد. این صحن‌ها عبارتند از:

صحن عتیق

صحن عتیق که به نام صحن قدیم و یا صحن امام هادی (ع) نیز شناخته می‌شود، برای اولین بار در سال ۹۲۵ هجری قمری به شکل مربع و با سه ایوان ساخته شد. سپس به مروز زمان دستخوش تغییراتی گشت و به شکل هشت ضلعی نامنظم درآمد و تعداد ایوان‌های آن که از تزئینات هنر اسلامی مانند مقرنس کاری، کاشی کاری، آینه کاری و … برخوردارند، افزایش یافت. هم اکنون صحن عتیق حرم حضرت معصومه قم دارای هفت ایوان است که ایوان طلا مشهورترین آنها می‌باشد.

صحن جدید

صحن جدید با شکل چند ضلعی نامنظم و هفت ایوان در سال‌های ۱۲۹۵ تا ۱۳۰۳ هجری قمری ساخته شد. این صحن که به آن صحن امام رضا (ع) و یا صحن اتابکی نیز گفته می‌شود، دارای هفت ایوان است. این ایوان‌ها دارای تزئیناتی همچون کاشی کاری، کتیبه‌های نفیس به خط کوفی و نسخ و ثلث، مقرنس کاری و … هستند. معروف‌ترین ایوان صحن جدید حرم حضرت معصومه قم ایوان آینه نام دارد که اثر شاهکاری از معماری استاد حسن معمار قمی می‌باشد.

صحن صاحب الزمان

یکی دیگر از صحن‌های حرم مطهر حضرت معصومه (س) صحن صاحب الزمان است که مساحتی هشت هزار مترمربعی دارد. این سحن بزرگ دارای چهار ورودی می‌باشد و دیوارهای اطراف آن منقوش به کتیبه‌های نفیس و زیبای قرآنی با خطوط بنایی و کوفی است.

رواق ها

حرم حضرت معصومه قم دارای ۶ رواق با گنبدی کوچکتر از گنبد اصلی است. این رواق‌ها که محدوده‌های نزدیک ضریح مطهر هستند، دارای معماری چشم نواز و تزئینات هنرمندانه اسلامی می‌باشند. سه رواق در دوران صفوی، دو رواق در زمان قاجار و آخرین رواق در زمان معاصر ساخته شده‌اند. رواق غربی، رواق شرقی (رواق آینه)، رواق شاه صفی (حرم زنانه)، رواق شاه عباس دوم، رواق شاه سلیمان و رواق طباطبایی دارای کتیبه‌های نفیسی از خوشنویسان و هنرمندان مشهور می‌باشند.

ضریح

اصلی‌ترین بخش حرم حضرت معصومه قم، بقعه و ضریح آن است. مرقد پاک ایشان با کاشی‌های زرفام نفیس پوشیده شده و اطراف آن دیواری با کاشی کاری معرق وجود دارد و ضریح مشبکی از نقره آن را احاطه کرده است. اولین ضریح در سال ۹۶۵ هجری قمری به دستور شاه طهماسب اول ساخته شد و سپس در زمان شاه عباس اول ضریح دیگری جایگزین شد. در زمان فتحعلی شاه قاجار این ضریح مورد بازسازی قرار گرفت و نهایتا در سال ۱۳۶۸ ضریحی نقره‌ای و جدید جایگزین ضریح قدیمی گشت. این ضریح دارای تزئینات قلم زنی و فلزکاری بسیار زیبا و هنرمندانه‌ای از استادکاران اصفهانی است.

مساجد

حرم حضرت معصومه قم دارای مساجد مختلفی است که به مرور زمان و با گسترش این حرم ساخته شده و یا به آن اضافه شده‌اند. مساجد حرم مطهر حضرت معصومه (س) شامل مسجد اعظم (مسجد آیت الله بروجردی)، مسجد بالاسر، مسجد طباطبایی و مسجد شهید مطهری می‌باشند.

موزه

یکی دیگر از بخش‌های حرم حضرت معصومه قم موزه آستان مقدس است. این موزه که یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های ایران به شمار می‌رود، در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی افتتاح گردیده است. در این موزه آثار با ارزشی از پادشاهان، عاشقان کریمه اهل بیت و آثار اهدایی هنرمندان در معرض نمایش قرار گرفته‌اند. همچنین بخش‌های مختلفی همچون پارچه بافی، نقاشی، فلزکاری، حجاری، خاتم کاری، قرآن‌های خطی و … نیز در این موزه وجود دارند.

کتابخانه

از دیگر قسمت‌های حرم حضرت معصومه (س) می‌توان به کتابخانه اشاره نمود که در سال ۱۳۳۱ تاسیس شده است. این کابخانه دارای ۴ طبقه و چهار تالار مجزا برای آقایان و چهار تالار برای بانوان است. کتاب‌های بسیار زیادی در این کتابخانه در زمینه‌های گوناگون موجود است که ۱۵۰۰ جلد از آنها توسط سید ابوالفضل، تولیت آستان حرم حضرت معصومه قم اهدا شده است.

هتل های نزدیک حرم حضرت معصومه قم

زائرانی که قصد دارند با اقامت در نزدیکی و مجاورت حرم حضرت معصومه (س) سفری خاطره انگیز را تجربه کنند، می‌توانند هتل‌های مختلفی را انتخاب نمایند. از بهترین هتل های نزدیک حرم حضرت معصومه قم می‌توان به هتل ۴ ستاره کریمه قم، هتل ۴ ستاره بین المللی قم، هتل ۴ ستاره خورشید، هتل ۳ ستاره صادقیه و هتل ۲ ستاره آریا اشاره نمود.