ارگ کریم خان شیراز ⏪ اطلاعات کامل درباره قدمت، پلان و ساعت بازدید

ارگ کریم خان شیراز یکی از مهمترین بناهای تاریخی و جاهای دیدنی شیراز است. شیراز با داشتن آثار تاریخی و اماکن دیدنی متعدد جزو اصلی‌ترین شهرهای توریستی ایران به شمار می‌رود. سالانه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری به شیراز سفر نموده و از جاهای دیدنی این شهر مانند ارگ کریم خان بازدید می‌کنند. این ارگ تاریخی محل زندگی و فرمانروایی کریم خان زند معروف به وکیل الرعایا محسوب می‌شده و کاربردی نظامی و مسکونی داشته است.

معماری این اثر باشکوه دوران زندیه و همچنین اتفاقاتی که از سر گذرانده است، دلیلی برای اهمیت و جذابیت آن محسوب می‌شوند. اگر قصد دارید پیش از سفر به شیراز و بازدید از این مجموعه ارزشمند، اطلاعات کافی راجب آن بدست آورید، پیشنهاد می‌کنیم بعد از رزرو هتل شیراز تا انتهای این مقاله همراه اقامت ۲۴ باشید. در این مقاله به بررسی جامع و کامل ارگ کریم خان شیراز می‌پردازیم.

تاریخچه ارگ کریم خان شیراز

پس از به قدرت رسیدن کریم خان زند و انتخاب شهر شیراز به عنوان پایتخت، بناهای متعدد زیبایی در این شهر ساخته شدند که یکی از آنها ارگ کریمخانی است. کریم خان با الگو گرفتن از پادشاهان صفوی و معماری آن دوران، تصمیم گرفت میدان وسیعی مانند نقش جهان اصفهان در شمال شیراز قدیم بسازد. این میدان که توپخانه نام داشت دارای بخش‌های مختلفی همچون بازار وکیل، مسجد وکیل، حمام وکیل، کاروانسرا، دیوانخانه و ارگ و اندرونی بود.

تاریخ ساخت ارگ کریم خان شیراز به سال ۱۱۸۰ هجری قمری بازمی‌گردد. این بنای تاریخی به دستور وکیل الرعایا به عنوان مکانی برای زندگی خود و خانواده‌اش و همچنین محل سلطنت و حکمرانی ساخته شد. ارگ کریم خان قلعه‌ای نظامی و مسکونی محسوب می‌شد که با آغاز سلطنت قاجارها دچار تغییرات زیادی گشت و اتفاقات زیادی را از سر گذراند.

ارگ کریم خان قاجار در دوران قاجاریه

زمانی که آقا محمد خان قاجار شیراز را فتح نمود، به خاطر خصومت و دشمنی با کریم خان و تنفر از حکومت زندیه، دستور به تخریب بسیاری از بناهای کریمخانی را صادر نمود. به دنبال این تصمیم تعدادی از این بناها مانند حصار دور شهر خراب شدند اما ارگ کریم خان از تخریب محفوظ ماند و به عنوان دارالحکومه انتخاب شد. فرمانروایان و حاکمانی که از طرف حکومت مرکزی طی دوران قاجار به امیری و استانداری فارس منصوب می‌شدند، در این ارگ زندگی و فرمانروایی می‌نمودند. این افراد در طول سالیان مختلف تغییراتی در بنای اولیه ارگ کریم خان شیراز اعمال نمودند و بخش‌هایی از آن را تخریب کرده و تزئینات آن را با گچ پوشاندند.

ارگ کریم خان شیراز در دوران پهلوی

در دوره پهلوی اول و در سال ۱۳۱۰ این ارگ زیبا و تاریخی تغییر کاربری داده و به عنوان زندان شهربانی فعالیت نمود. در نتیجه این تغییر کاربری، تغییرات زیادی در فضاهای مختلف ارگ به وجود آمد و بخش‌هایی از آن تخریب شد. برای اسکان زندانیان تالارها دو طبقه شد و در هر کدام ۴ الی ۶ سلول ساخته شد. تزئینات و نقاشی‌ها را با گچ و لایه‌ای از دوده پوشاندند و در مقابل ارسی‌ها دیواری ضخیم بنا نمودند. در سال ۱۳۵۰ این یادگار دوران زندیه در اختیار اداره فرهنگ و هنر حکومت پهلوی دوم قرار گرفت و در سال ۱۳۵۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

معماری ارگ کریم خان شیراز

ارگ کریمخانی دارای پلان مستطیل شکل و دو بخش نظامی و مسکونی می‌باشد. این اثر تاریخی برجای مانده از دوران زندیه، در زمینی به مساحت ۱۳۰۰۰ مترمربع واقع شده است و زیربنای آن ۴۰۰۰ مترمربع می‌باشد. ارگ کریمخانی توسط استادان و معماران ماهر و به نام دوران زندیه و با استفاده از مواد و مصالح بسیار مرغوبی ساخته شده است. بخش‌های مختلفی برای این ارگ در نظر گرفته شده که هرکدام کاربرد و ویژگی‌هایی دارند.

دیوار ارگ کریم خان

برای تامین امنیت ارگ، دیواری بلند با ارتفاع ۱۲ متر و ساده و بدون تزئینات بنا شد. ضخامت این دیوار ۳ متر است و ۴ برج با ارتفاع ۱۴ متر در چهارگوشه آن قرار دارد. این برج‌ها مدور و ۳ طبقه بوده که شامل اسلحه خانه، دید بانی و محل استراحت سربازان می‌باشد. همچنین در آن زمان برای امنیت بیشتر دورتادور ارگ و دیوار آن خندقی عمیق نیز حفر گردید که امروزه اثری از آن باقی نمانده است.

در نمای بیرونی و ورودی ارگ کریم خان شیراز بر روی دیوار یک تابلوی کاشی کاری وجود دارد. این تابلوی زیبا متعلق به دوران قاجار بوده و صحنه نبرد رستم با دیو سپید را به تصویر کشیده است.

اتاق های ارگ

اتاق‌های مختلف به عنوان بخش‌های مسکونی برای ارگ کریمخانی در نظر گرفته شده که در ضلع‌های شمالی، غربی و جنوبی مجموعه قرار دارند. هرکدام از این بخش‌ها دارای یک ایوان بزرگ با دو ستون سنگی و شش اتاق در دو طرف آن می‌باشد.

این اتاق‌ها به یکدیگر مرتبط بوده و ورودی آنها روبروی یکدیگر قرار دارد. مابین اتاق‌ها فضایی به عنوان راهرو طراحی شده که اتاق‌های کوچکتر بالای این راهروها ساخته شده‌اند. در قسمت پشتی این اتاق‌های کوچک نیز فضایی به عنوان پستو وجود دارد که محل استراحت غلامان محسوب می‌شده است.

شاه نشین

شاه نشین‌ها اتاق‌های بزرگ با سقفی بلند هستند که به عنوان اتاق سه دری و یا پنج دری نیز شناخته می‌شدند. این اتاق‌ها در اضلاع شمالی، غربی و جنوبی ارگ قرار دارند و از تزئینات بسیار زیبایی برخوردار می‌باشند. شاه نشین شمالی که برای زمستان طراحی شده، دارای دو ستون یکپارچه سنگی معروف به گندمک با تزئینات گل شاه عباسی است. سقف این شاه نشین از مقرنس‌های بسیار چشم نواز و هنرمندانه‌ای برخوردار می‌باشد.

در ضلع غربی مجموعه ارگ کریم خان شیراز شاه نشین اصلی واقع شده است که کاربردی تابستانه دارد. این شاه نشین که روبروی حوض بزرگ صحن حیاط قرار دارد، دارای ستون‌های چوبی با تزئینات مارپیچ و از جنس درخت سرو می‌باشد. در بالای این ستون‌ها نیز مقرنس‌های چشم نوازی مشاهده می‌شوند که اوج هنر معماری دوران زندیه را نشان می‌دهند.

شاه نشین دیگر که در ضلع جنوبی ارگ قرار گرفته چهار فصل بوده و در تمام ایام سال از آن استفاده می‌شده است. در این شاه نشین نیز تزئینات زیبایی به کار رفته است.

تزیئنات ارگ کریم خان شیراز

از مهمترین تزئینات شاه نشین‌های ارگ کریمخانی و دیگر بخش های این مجموعه تاریخی، می‌توان به ارسی با شیشه‌های رنگی، مقرنس، ازاره، دوال و طاقچه اشاره نمود. همچنین از نقاشی‌های عصر صفوی نیز برای تزئینات بخش‌های مختلف الگو گرفته شده و معماران و استادکاران هنرمند عصر زندیه، نقوش مختلف را با استفاده از موادی مانند طلا، جیوه، گل اخرا و … ترسیم و در کنار مقرنس‌های گچی برای دیوارها و سقف‌ها استفاده نمودند.

حمام ارگ کریم خان شیراز

حمام ارگ کریمخانی جزو اولین حمام‌های اختصاصی ایران محسوب می‌شود که برای استحمام خانواده سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این حمام که در جنوب شرقی مجموعه قرار دارد، دارای بخش‌های مختلفی مانند سربینه (رختکن)، سکو و نشیمنگاه، حوض هشت گوش، راهرو، گرم خانه، خزینه و نورخانه است.

برای سقف سربینه از عرق چین آجری ساده با ترنج‌های آهک بری در گوشه‌ها استفاده شده است. گرمخانه این حمام سلطنتی نیز دارای چهار ستون سنگی یکپارچه می‌باشد که از تزئینات بسیار هنرمندانه‌ای برخوردارند.

ارگ کریمخانی کجاست؟

ارگ کریمخانی در خیابان کریم خان زند و شمال شرقی میدان شهدای شیراز است و فاصله کمی با سایر جاذبه‌های گردشگری مانند بازار وکیل، حمام و مسجد وکیل و … دارد. برای دسترسی به این اثر تاریخی با ارزش می‌توانید از مترو، اتوبوس و یا وسیله نقلیه شخصی استفاده کنید. نزدیکترین ایستگاه مترو به ارگ کریمخانی ایستگاه زندیه است که فاصله ای ۱۰ دقیقه ای تا ارگ دارد.

ساعت بازدید از ارگ کریمخانی

گردشگران می توانند همه روزه از ساعت ۸:۳۰ الی ۲۰ از این بنای باشکوه تاریخی بازدید نمایند.