آشنایی با کتیبه خشایارشا بزرگترین گنجینه ایرانی در وان

در میان انبوه جاذبه‌های گردشگری ترکیه، شاید کمتر کسی بداند که یکی از بزرگترین گنجینه‌های تاریخ ایران باستان دور از مرزهای امروزین ما، در دل صخره‌های شهر زیبای وان پنهان شده است. مجله‌ گردشگری اقامت ۲۴ همواره در پی معرفی شگفتی‌های پنهان و آشکار جهان به شماست و این بار به سراغ یکی از شاهکارهای دوره هخامنشی می‌رویم که روایتی ناگفته از عظمت امپراتوری پارس را در خود جای داده است.

شهر وان با دریاچه‌ای زیبا و طبیعت بکر خود سالانه پذیرای هزاران گردشگر است، اما در کنار جاهای دیدنی وان که شامل قلعه‌ی باستانی و کلیساهای تاریخی می‌شود مکانی بی بدیل وجود دارد که می‌تواند هر دوستدار تاریخ و فرهنگ ایرانی را به وجد آورد. اما حقیقتا کتیبه خشایارشا چیست؟ این سنگ نوشته‌ی عظیم، نه تنها یادآور قدرت و دامنه نفوذ شاهنشاهی هخامنشی است، بلکه پنجره‌ای است رو به گذشته‌ای دور که رد پای ایرانیان را در سرزمین‌های همسایه به روشنی حک کرده است. 

معرفی کتیبه خشایارشا

در دامنه قلعه‌ی تاریخی وان، بر فراز صخره‌ای ۲۰ متری گنجینه‌ای بی تکرار از دوران هخامنشی خودنمایی می‌کند؛ کتیبه خشایارشا. این کتیبه به سه زبان با خط میخی و در سه ستون و ۲۷ سطر، به زبان‌های پارسی باستان عیلامی و اکدی (بابلی) حکاکی شده است. نکته شگفت انگیز اینجاست که محل حکاکی این کتیبه در ابتدا به دستور داریوش بزرگ، پدر خشایارشا، آماده شده بود، اما به دلایلی ناتمام ماند. سال‌ها بعد خشایارشا دستور داد تا متن آن تکمیل شود و بدین ترتیب این اثر سترگ از حدود ۲۵۰۰ سال پیش به یادگار ماند.

متن کتیبه با ستایش اهورامزدا آغاز می‌شود و به معرفی خشایارشا به عنوان شاه بزرگ، شاه شاهان” و پسر داریوش شاه هخامنشی می‌پردازد. این کتیبه نه تنها سندی مهم از دامنه‌ی نفوذ امپراتوری هخامنشی است، بلکه یکی از معدود کتیبه‌های این دوران در خارج از مرزهای کنونی ایران به شمار می‌رود که گواهی بر عظمت و گستردگی تمدن ایرانی در دوران باستان است. 

کتیبه خشایارشا کجاست؟

شاید برای شما نیز سوال پیش آمده که کتیبه خشایارشا کجاست؟ کتیبه خشایارشا هخامنشی در جنوب غربی قلعه وان در ارتفاعی حدود ۲۰ متری از زمین بر روی صخره‌ای عمودی و در شمال شرقی شهر امروزی وان در کشور ترکیه قرار دارد. موقعیت این کتیبه در دل صخره ها، آن را از گزند زمان و حوادث طبیعی تا حد زیادی مصون نگه داشته است. بازدیدکنندگان می‌توانند با رفتن به پای قلعه‌ی وان، این گنجینه‌ی تاریخی و شاهکار هنر حجاری دوران هخامنشی را از نزدیک مشاهده کنند. 

آدرس: در نزدیکی قلعه وان و در حاشیه دریاچه وان در شرق ترکیه

چطور خودمان را به کتیبه خشایارشا برسانیم؟

برای رسیدن به سنگ نوشته خشایارشا در نزدیکی قلعه وان، دو مسیر کلی وجود دارد. افرادی که می‌خواهند به شهر وان سفر کنند، می‌توانند از طریق پرواز مستقیم یا زمینی به وان بروند. اگر ساکن وان هستید، لازم است بدانید که کتیبه در جنوب غربی قلعه بر روی صخره‌ای در ارتفاع حدود ۲۰ متری قرار دارد. بهترین راه برای رسیدن به آن استفاده از تاکسی یا خودروی شخصی است. همچنین می توانید از مینی باس های موجود در سطح شهر استفاده کنید. لازم به گفتن است که مسیر پیاده روی از قلعه تا کتیبه کمی دشوار است.

لوکیشن کتیبه خشایارشا روی نقشه

اطلاعات بازدید از کتیبه خشایارشا ترکیه

سفر به شهر وان ترکیه، فرصتی بی نظیر برای تماشای یکی از گنجینه‌های پنهان تاریخ ایران باستان یعنی کتیبه خشایارشا است. اگر قصد بازدید از این اثر تاریخی کم نظیر را دارید، آگاهی از جزئیات و نکات مربوط به بازدید می‌تواند تجربه‌ی شما را کامل‌تر و لذت بخش تر کند. اطلاعات ضروری برای بازدید از این کتیبه‌ی باشکوه در ادامه ذکر شده است:

ساعت بازدید: ۲۴ ساعته

هزینه بازدید: رایگان

بهترین زمان بازدید از کتیبه خشایارشا

بهترین زمان برای بازدید از کتیبه خشایارشا وان ترکیه ارتباط تنگاتنگی با بهترین زمان سفر به وان دارد. به طور کلی، فصل بهار از اواسط فروردین تا اواخر خرداد و در پاییز از شهریور تا اواسط آبان را می‌توان ایده آل ترین زمان‌ها دانست. در این ایام آب و هوای وان معتدل و دلپذیر است؛ نه از گرمای طاقت فرسای تابستان خبری هست و نه از سرمای استخوان سوز زمستان.

این اعتدال هوا، پیاده روی و بالا رفتن از دامنه تپه‌ای که کتیبه بر آن قرار دارد را بسیار آسانتر و لذت بخش تر می‌کند. همچنین در این فصول طبیعت اطراف قلعه وان و دریاچه وان در زیباترین حالت خود قرار دارد و چشم اندازهای بی نظیری را برای عکاسی و لذت بردن از محیط فراهم می‌کند.

در تابستان، وان به دلیل تعطیلات و آب و هوای گرم شلوغتر می‌شود و ممکن است تجربه بازدید شما را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین اگر به دنبال تجربه‌ای آرامتر و خلوت تر برای تماشای این گنجینه تاریخی هستید، بهترین زمان سفر به وان فصل‌های بهار و پاییز گزینه‌های بهتری هستند. بازدید در ساعات اولیه صبح یا اواخر بعداز ظهر نیز می‌تواند به شما کمک کند تا از نور مناسب برای عکاسی و دوری از شلوغی نهایت استفاده را ببرید.

تصاویر کتیبه خشایارشا

 

 

متن کتیبه خشایارشا اول چیست؟

پایه و اساس کتیبه خشایارشا در وان نیایش و ستایش اهورامزدا، خدای بزرگ زرتشتی است. این شیوه‌ی نگارش در اکثر کتیبه‌های پادشاهان هخامنشی از جمله داریوش بزرگ و خشایارشا، یک سنت رایج به شمار می‌رود. خشایارشا که خود را «شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها شاه این زمین بزرگ و پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی» معرفی می‌کند، با این مقدمه در ترجمه کتیبه خشایارشا قدرت و مشروعیت الهی خود را به نمایش می‌گذارد. این بخش نه تنها به معرفی پادشاه می‌پردازد، بلکه نشان دهنده اعتقاد راسخ هخامنشیان به نقش اهورامزدا در اعطای پادشاهی و حمایت از امپراتوری است. 

پس از ستایش اهورامزدا و معرفی خود، خشایارشا به بیان تاریخچه کتیبه و چگونگی شکل گیری آن می‌پردازد. متن سنگ نوشته خشایارشا به سه زبان پارسی باستان عیلامی و اکدی (بابلی) نوشته شده است. انتخاب این سه زبان نشان دهنده گستردگی امپراتوری هخامنشی و نیاز به برقراری ارتباط با اقوام و فرهنگ‌های مختلف تحت فرمانروایی آنها بود. زبان پارسی باستان، زبان رسمی و درباری هخامنشیان بود، در حالی که عیلامی و اکدی زبان‌های مهم مناطق تحت نفوذ آنها در بین النهرین فلات ایران به شمار می‌رفتند. 

تحلیل متن کتیبه خشایارشا نمایانگر چه چیزی است؟

تحلیل متن کتیبه خشایارشاه در وان بیش از یک یادبود تاریخی، نمایانگر جنبه‌های کلیدی از ایدئولوژی و حاکمیت هخامنشیان است. در وهله اول این کتیبه به روشنی بر عظمت و اقتدار الهی پادشاه تأکید دارد. ستایش اهورامزدا در ابتدای کتیبه، نشان دهنده مشروعیت پادشاهی از سوی یک قدرت برتر است که این باور، پایه‌های قدرت شاهنشاهی را تقویت می‌کرد.

معرفی خشایارشا به عنوان شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، نه تنها بر گستردگی قلمرو هخامنشی دلالت دارد، بلکه تأکیدی بر جایگاه بی همتای شاه در سلسله مراتب قدرت است. این متن به طور غیر مستقیم به مخاطب یادآوری می‌کند که قدرت پادشاه ریشه‌ای آسمانی دارد و هرگونه نافرمانی از آن به منزله نافرمانی از اراده ایزدی تلقی می‌شود.

در ثانی تصاویر کتیبه خشایارشا سندی مهم برای درک سیاست‌های فرهنگی و زبانی هخامنشیان است. نگارش متن به سه زبان پارسی باستان عیلامی و اکدی (بابلی)، بیانگر رویکرد هوشمندانه پادشاهان هخامنشی در مدیریت یک امپراتوری چندفرهنگی و چندزبانه است. این اقدام نشان می‌دهد که هخامنشیان به دنبال ایجاد ارتباط و تفاهم با اقوام مختلف تحت فرمانروایی خود بودند و از زبان به عنوان ابزاری برای تحکیم وحدت و اعلام اقتدار در سراسر قلمرو وسیعشان بهره می‌بردند. 

ارزیابی کتیبه خشایارشا اول در وان

در ارزیابی کتیبه خشایارشا در وان، می‌توان از ابعاد مختلفی به اهمیت و جایگاه آن پرداخت. این کتیبه از منظر تاریخی و باستان شناسی، یک سند دست اول و بینظیر از دوران هخامنشی است که اطلاعات ارزشمندی را درباره پادشاهی خشایارشا، زبان‌های رایج آن دوره و گستره نفوذ امپراتوری ایران ارائه می‌دهد. قرار گرفتن آن در خارج از فلات مرکزی ایران شاهدی محکم بر وسعت قلمرو هخامنشی و حضور فعال آنان در مناطق دوردست است. 

این کتیبه به ما کمک می‌کند تا دیدگاه جامع تری نسبت به ساختار اداری فرهنگی و مذهبی امپراتوری هخامنشی پیدا کنیم و به عنوان یک منبع اولیه در کنار سایر کتیبه ها و آثار تاریخی در بازسازی دقیقتر تاریخ ایران باستان نقش ایفا می‌کند. همچنین شیوه‌ی حکاکی و کیفیت نگارش آن نشان دهنده‌ی تبحر و دانش بالای هنرمندان و کاتبان دوران هخامنشی است.

اما از سوی دیگر با وجود اهمیت فراوان کتیبه وان، اطلاعات جدیدی در مورد رویدادهای تاریخی خاص یا فتوحات خشایارشا ارائه نمی‌دهد و بیشتر به توصیف جایگاه و قدرت پادشاه می‌پردازد. این جنبه تکراری در مقایسه با سایر کتیبه‌های هخامنشی می‌تواند تا حدی از جذابیت اطلاعاتی آن بکاهد.  

تاریخچه کتیبه خشایارشا

کتیبه خشایارشاه داستانی دوگانه از برنامه ریزی را روایت می‌کند که به دوران دو پادشاه بزرگ هخامنشی داریوش بزرگ و پسرش خشایارشا بازمی گردد. بر اساس متن خود کتیبه، محل حکاکی این اثر عظیم در ابتدا به دستور داریوش بزرگ پدر خشایارشا آماده شده بود. این موضوع نشان می‌دهد که داریوش که امپراتوری هخامنشی را به اوج عظمت خود رسانده بود، در نظر داشته است یادبودی از خود یا فتوحاتش در این نقطه‌ی مهم جغرافیایی که در آن زمان بخشی از ساتراپی ارمنستان در امپراتوری هخامنشی بود، بر جای بگذارد.

با این حال به دلایلی که در متن کتیبه مشخص نیست، این کار ناتمام ماند و داریوش پیش از آنکه بتواند متن مورد نظر خود را بر آن حک کند درگذشت. این اتفاق زمینه را برای نقش آفرینی خشایارشا در تکمیل این اثر فراهم آورد.

سال‌ها بعد، خشایارشا که پس از مرگ پدرش به تخت پادشاهی رسید، تصمیم گرفت کار ناتمام داریوش را به پایان برساند. او دستور داد تا متن کتیبه‌ای با محتوای ستایش اهورامزدا، معرفی خود و اشاره به فرمان پدرش بر روی این صخره حک شود. این کتیبه که تقریباً ۲۵۰۰ سال پیش حک شده است، یکی از معدود کتیبه‌های هخامنشی است که در خارج از مرزهای کنونی ایران یافت شده و به همین دلیل از اهمیت تاریخی و باستان شناسی ویژه‌ای برخوردار است. 

مشخصات و متن کتیبه سه زبانه خشایارشا

سنگ نوشته خشایار شاه در وان از نظر مشخصات فیزیکی و محتوایی از اهمیت بالایی برخوردار است و ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. در ادامه این بخش قصد داریم به صورت جزئی تر این مشخصات را بررسی کنیم:

مشخصات فیزیکی و ساختاری کتیبه

این کتیبه بر روی یک صخره عمودی و دست تراش، در دامنه‌ی جنوب غربی قلعه تاریخی وان، در ارتفاعی حدود ۲۰ متری از سطح زمین حکاکی شده است. ابعاد دقیق کتیبه معمولاً حدود ۵ متر عرض و ۳.۵ متر ارتفاع تخمین زده می‌شود. متن آن به طور منظم و دقیق در سه ستون موازی حک شده و هر ستون به یک زبان خاص اختصاص دارد و مجموعاً شامل ۲۷ سطر است. ترتیب زبان‌ها از چپ به راست برای بیننده به این صورت است؛ ستون اول سمت چپ به پارسی، باستان ستون دوم (وسط) به عیلامی و ستون سوم (سمت راست به اکدی یا) بابلی نو.

این دقت در تقسیم بندی و حکاکی، نشان دهنده دانش و هنر بالای کاتبان و سنگتراشان هخامنشی است که توانسته‌اند با ظرافت خاصی متن را در دل صخره ماندگار کنند. خط به کار رفته در هر سه زبان، خط میخی است که در دوران هخامنشی بسیار رایج بود.

محتوای کتیبه (متن و مضامین اصلی) 

متن سنگ نوشته خشایارشا در ترکیه مضامین مشترکی با بسیاری از کتیبه‌های پادشاهان هخامنشی دارد، اما با یک ویژگی خاص در مورد تاریخچه آن کتیبه با ستایش و نیایش اهورامزدا خدای بزرگ زرتشتیان آغاز می‌شود. اهورامزدا خدای بزرگ است که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید که انسان را آفرید…. این مقدمه، نشان دهنده مشروعیت الهی پادشاه و تکیه او بر قدرت ایزدی است. بخش منحصر به فرد و تاریخی محتوای کتیبه خشایارشا، اشاره به پیشینه ساخت آن است.

این قسمت از کتیبه نه تنها وفاداری خشایارشا به میراث پدرش را نشان می‌دهد، بلکه اطلاعاتی ارزشمند در مورد فرآیند ساخت کتیبه ها و همچنین انتقال قدرت در خاندان هخامنشی را فراهم می‌آورد. وجود این متن به سه زبان مختلف خود شاهدی بر رویکرد چندفرهنگی و گستردگی نفوذ امپراتوری هخامنشی است که نیاز به برقراری ارتباط با اقوام گوناگون تحت فرمانروایی خود را داشت.

معنای نوشته‌های خشایارشا

نوشته‌ها و معنی کتیبه خشایارشا در وان، در درجه اول تأکید بر قدرت مشروعیت الهی و دامنه وسیع حاکمیت شاهنشاه هخامنشی است. این کتیبه بیش از آنکه گزارشگر رویدادهای تاریخی خاص یا فتوحات نظامی باشد، یک بیانیه رسمی و همیشگی از سوی پادشاه است. با آغاز کتیبه در ستایش اهورامزدا خشایارشا موقعیت خود را به عنوان منتخب و مورد تأیید ایزدی معرفی می‌کند که این خود پایه‌های قدرت و اقتدار او را محکمتر می‌سازد. 

عبارت شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، شاه این زمین بزرگ و پهناور به روشنی نشان دهنده ابعاد جغرافیایی و سیاسی امپراتوری هخامنشی است و به هر خواننده‌ای چه از نزدیک و چه از دور عظمت و نفوذ پادشاه را یادآور می‌شود. بنابراین سنگ نوشته خشایارشا در وان در وهله اول یک ابزار تبلیغاتی و نمادی برای تحکیم قدرت مرکزی و ایجاد ابهت در میان مردمان گوناگون امپراتوری بود.

چرا بازدید از کتیبه خشایارشا مهم است؟

کتیبه خشایارشا نه تنها یک اثر تاریخی منحصر به فرد از دوران هخامنشیان است که در خارج از مرزهای کنونی ایران قرار دارد، بلکه پنجره‌ای است رو به عظمت و گستردگی امپراتوری ایران باستان. تماشای این کتیبه‌ی سه زبانه به خط میخی به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد تا با بخشی از میراث فرهنگی مشترک ایران و منطقه آشنا شوند و از نزدیک شاهد هنر حکاکی و کتیبه نگاری آن دوران باشند.

همچنین این بازدید فرصتی برای درک بهتر سیاست‌های اداری و زبانی هخامنشیان فراهم می‌آورد که چگونه یک امپراتوری چندفرهنگی را اداره می‌کردند. درنهایت این تجربه به تعمیق شناخت ما از تاریخ کهن منطقه و ریشه‌های تمدنی مشترک کمک شایانی می‌کند و ارزش فراوانی برای علاقمندان به باستان شناسی، تاریخ و فرهنگ دارد.

جاهای دیدنی نزدیک کتیبه خشایارشا ترکیه

برای علاقمندان به تاریخ و فرهنگ، بازدید از کتیبه خشایارشا تنها آغاز یک سفر اکتشافی است. این شهر که به دلیل موقعیت استراتژیک و پیشینه غنی تاریخی خود شناخته شده و گنجینه‌ای از دیدنی ها را در خود جای داده که بسیاری از آنها در نزدیکی این کتیبه باستانی قرار دارند. در ادامه به معرفی برخی از مهمترین جاهای دیدنی نزدیک کتیبه خشایارشا می‌پردازیم: 

• دریاچه وان
• قلعه وان 
• جزیره آکدامار
• کلیسای مقدس وان
• موزه باستان شناسی وان

رستوران های نزدیک کتیبه خشایارشا ترکیه

وان، شهری با فرهنگ غذایی غنی و متنوع گزینه‌های بسیاری را برای رفع خستگی و گرسنگی شما ارائه می‌دهد. در نزدیکی این گنجینه تاریخی، رستوران‌هایی وجود دارد که با ارائه غذاهای محلی لذیذ و یا غذاهای بین المللی تجربه‌ای دلپذیر را برای شما رقم خواهند زد. بیایید با هم نگاهی به چند رستوران‌ وان در نزدیکی این کتیبه‌ی باشکوه بیندازیم.

• رستوران Sehr-i Van Sofrasi
• کافه رستوران Ahsap
• رستوران Hasan Dayının Yeri 
• رستوران gezici pide ve lahmacun 
• رستوران Mavi Göl Balik lagaran

هتل های نزدیک کتیبه خشایارشا ترکیه

پس از بازدید از کتیبه خشایارشاه و قلعه تاریخی وان یافتن مکانی مناسب برای استراحت و تجدید قوا اهمیت ویژه‌ای دارد. خوشبختانه گزینه‌های متعددی برای اقامت در نزدیکی این جاذبه‌های توریستی وجود دارد که با ارائه خدمات و امکانات متنوع خاطراتی به یادماندنی را برای شما فراهم می‌کنند. در ادامه به معرفی برخی از هتل های وان در نزدیکی کتیبه خشایارشا ترکیه و قلعه وان می‌پردازیم:

• هتل کانفوریوم
• هتل دابل تری بای هیلتون
• هتل الیت ورلد
• هتل ون لایف
• هتل ادنز

بهترین راه برای سفر به شهر وان

برای سفر به وان و بازدید از کتیبه خشایارشا در ترکیه دو راه اصلی وجود دارد: سفر زمینی به ویژه برای ساکنین غرب و شمال غرب ایران مقرون به صرفه ترین و رایج ترین گزینه است. سفر زمینی از ایران به شهر وان حدود ۱۱ تا ۱۵ ساعت طول خواهد کشید و حدود ۱۰۹۳ کیلومتر است. شما می‌توانید با اتوبوس‌های مستقیم از شهرهای تبریز یا ارومیه به سمت مرز رازی (کاپیکوی) حرکت کنید.

پس از عبور از مرز مینی بوس ها یا تاکسی‌های ترکیه‌ای شما را به مرکز شهر وان می‌رسانند. سفر با خودروی شخصی نیز امکان پذیر است، اما نیاز به رعایت مقررات گمرکی و بیمه بین المللی دارد. این راه برای کسانی که به دنبال تجربه‌ای اقتصادی تر و انعطاف پذیرتر هستند، مناسب است.

شما برای سرعت و راحتی بیشتر می‌توانید پرواز به وان را انتخاب کنید. در حال حاضر پرواز مستقیم از تهران به وان وجود ندارد و معمولاً باید با یک توقف در شهرهای بزرگ ترکیه مانند استانبول یا آنکارا سفر کنید. برخی آژانس‌ها تور وان را با پروازهای چارتر یا ترکیبی از پرواز و سفر زمینی ارائه می‌دهند. این گزینه برای مسافرانی که زمان کمی دارند یا راحتی در سفر برایشان اولویت دارد ایده آل است. 

جمع بندی

پس از سفری مجازی در دل تاریخ و کشف ابعاد گوناگون سنگ نوشته خشایارشا در وان ترکیه اکنون به پایان این ماجرا می‌رسیم. این کتیبه‌ی سه زبانه، نه تنها یادگاری باشکوه از دوران هخامنشی است، بلکه شاهدی زنده بر گستردگی نفوذ و قدرت امپراتوری ایران باستان در آناتولی به شمار می‌رود.

بازدید از این گنجینه‌ی بی بدیل تجربه‌ای عمیق از پیوند با گذشته‌ای دور و لمس رد پای تمدن ایرانی در خارج از مرزهای امروزین است. کتیبه‌ خشایارشا در وان فراتر از یک سنگ نوشته نمادی از میراث ماندگار قدرت فرهنگی و هنر باستانی است که همچنان پس از هزاره ها هر بیننده‌ای را به تأمل و تحسین وا می‌دارد. باشد که این گنجینه‌ی ارزشمند همواره حفظ و پاس داشته شود تا نسل‌های آینده نیز بتوانند از عظمت آن بهره مند گردند.

اگر قصد سفر به ترکیه و شهرا وان را دارید میتوانید اطلاعات بیشتری مانند راهنمای سفر به شهرهای ترکیه و آشنایی با جاهای دیدنی شهرهای مختلف را از مجله گردشگری اقامت ۲۴ کسب کنید.

سؤالات متداول