چاه های تلا قشم بندر لافت، ابتکار ایرانیان در ۴۰۰ سال پیش!

اگر به هرمزگان در جنوب ایران سفر کردید، در کنار لذت بردن از ساحل بی کران و نیلگون خلیج فارس و سایر جاذبه ها و جاهای دیدنی قشم، بازدید از چاه های تاریخی تلا لافت قشم خالی از لطف نخواهد بود. چاه های تلا لافت 50 تا ۶۰ حلقه چاه هستند، که در بندر لافت در مرکز قشم توسط افراد قدیمی و سختکوش ساکن منطقه حفر شده اند. چاه های تلا قشم که به تلا آب هم معروف هستند، در ۲۷ دی ماه سال ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۹۵ به ثبت ملی رسیده اند و همه ساله گردشگران از سرتاسر جهان از این جاذبه زیبا و منحصر به فرد بازدید می کنند. در ادامه این مقاله با اقامت ۲۴ همراه باشید تا با این جاذبه دیدنی و حیرت انگیز بیشتر آشنا شوید.

معرفی چاه های شرب و شیرین تلا

چاه های تلا قشم با اشکال مختلف مستطیلی، دایره ای، مربعی و حتی گلابی شکل خود جزو ابتکارات مهندسی ایرانیان محسوب می شوند. این چاه ها که در سنگ های شیستی منطقه حفر شده اند، مانند آرتزین عمل می کنند. از آنجایی که حفر قنات و چاه برای رسیدن به آب شیرین و شرب در جزیره قشم امکان پذیر نبوده است، مردم این جزیره راه حل جایگزینی برای این مشکل پیدا کردند. چاه های تلا قشم که به نام های چاه های تل آو، چاه های تلا لافت و یا چاه های طلا قشم نیز شناخته می شوند، ابتکار مردم قشم جهت نگهداری از آب شرب و شیرین بوده است.

از آنجایی که آب قنات ها و چاه های این منطقه بسیار شور است و قابل نوشیدن نیست مردم منطقه گودال هایی را کنده بودند تا آب شیرین باران را جمع کرده و از آب گوارای باران برای مصارف روزانه استفاده کنند. چاه های ذکر شده درون یک گودال بزرگ پایین تر از سطح زمین حفر شده بودند و آب باران به سمت این چاه ها هدایت می شده است. شیب عمومی تپه های سنگی اطراف این گودال ها به سمت چاه است، البته برخی از چاه ها در قسمت شیب نسبتا کم قسمت شرق گودال و یا بالای گودال واقع شده اند.

همچنین در کنار این چاه ها آب انبار لافت و برکه سنگی لافت واقع شده است. هنگام بارش باران ابتدا آب در برکه سنگی جمع می شده سپس به سمت گودال های چاه های تلا قشم روانه می شده است. بعد از اینکه آب باران در این گودال ها جمع می شد درب آن ها را می بستند تا آب گوارا و خنک بماند. از دیگر ابتکارات استفاده شده در این چاه ها، دیوار های بسیار محکم و کف گچی چاه می باشد که باعث سالم ماندن و خنک ماندن آب درون چاه ها می شود. لبه های دور این چاه ها باعث می شد که لجن و گل و لای کمتری وارد آب داخل چاه شود.

تپه های بالای چاه ها از جنس مرجان هستند که این موضوع باعث شده است، آب به بهترین شکل به سمت چاه ها هدایت شود. چاه های درون گودال ها ۲ تا ۳.۵ متر و چاه های بالای گودال ها ۵ تا ۱۰ متر عمق دارند. در بیرون از چاه های تلا لافت در قسمت پشت روستا چندین چاه دیگر وجود دارد که آب آن ها کمی شور است و برای استفاده احشام و دام طراحی شده است. نکته جالب راجع به این چاه ها این است که اکثر آنها اسم هم دارند از این نام ها می توان به لوبنی، عاشوری و غرابو اشاره کرد. چاه های این منطقه بر خلاف سایر چاه ها که بر اساس نام حفر کننده نامگذاری می شده بر اساس شکل و ویژگی های خاص آن چاه نامگذاری شده است.

چاه های تلا لافت کجا قرار دارند؟

همانطور که از اسم این چاه ها مشخص است در بندر لافت واقع شده اند. روستای لافت با قشم حدود ۲۳ کیلومتر فاصله دارد که اگر با هواپیما وارد جزیره قشم شده باشید ۲۶ کیلومتر با این چاه های تاریخی فاصله خواهید داشت.

آدرس چاه های تلا قشم: هرمزگان، جزیره قشم، روستای لافت

تعداد چاه های باارزش تلا

چاه های تلا لافت قشم در واقع به تعداد روز های سال کبیسه بوده اند، گفته می شود که در گذشته هر چاه، آب مصرفی یک روز از سال را تامین می کرده است. بنابراین در گذشته تعداد این چاه ها به ۳۶۶ چاه می رسید، ولی با گذشت سالیان زیاد، شیب ۲۶۶ تا از این چاه ها پر شده است و هم اکنون تعداد آنها به کمتر از ۱۰۰ حلقه می رسد. همچنین اکثر چاه های تلا قشم به علت لایروبی نشدن دیگر قابل استفاده نیستند.

یک مسئله بامزه و جالب درباره این چاه ها این است که گفته می شود مردم قدیمی از این چاه ها به عنوان تقویم هم حتی استفاده می کرده اند. بدین صورت که هر روز صبح دهانه یکی از چاه ها باز می شده و در آخر شب دهانه چاه توسط میراب محکم بسته می شده و در روز بعدی دهانه چاه بعدی باز می شده و این روند هر روز ادامه داشته است. وقتی درب آخرین چاه بسته می شد و نوبت به اولین چاهی که در ابتدای سال باز شده بود می رسید، مردم متوجه می شدند که سال نو شده است و جشن و پایکوبی می کردند.

تاریخچه چاه های تلا قشم

درباره تاریخچه چاه های این منطقه نظرات مختلفی مطرح است. بعضی از افراد قدمت آن ها را به زمان قبل اسلام یعنی دوران ساسانی نسبت می دهند زیرا نمونه های دیگری از خلاقیت در جمع آوری آب باران در بندر سیراف بوشهر وجود دارد که در دوره قبل از اسلام حفر شده اند. برخی قدمت چاه های تلا لافت را از روی بنای آن به دوران هخامنشیان برمی گردانند و عده ای هم حفر این چاه ها را به دوران ماد ها نسبت می دهند. همچنین بعضی از تاریخدانان هم این چاه ها را به بعد از اسلام نسبت می دهند که اگر این حرف صحیح باشد قدمت چاه های تلا قشم به ۴۰۰ سال پیش برمی گردد. طبق این نظریه این چاه ها به دستور خواجه کریم حاکم لافت جهت جبران کم آبی توسط غلامانش در دل سنگ ها کنده شده است.

چاه های تلا یا طلا قشم؟

برخی به اشتباه این چاه ها را طلا قشم می خوانند در حالی که تلفظ صحیح آن تلا قشم است.  منظور از تلا در نامگذاری این چاه ها طلا نبوده و منظور از آن تل آو بوده است. تل در زبان محلی مردم لافت به معنای تپه و آو به معنای آب می باشد و در واقع نام اصلی این چاه ها تل آو به معنای چاه آب کنار تپه است که بعد ها به تلا قشم معروف شد. البته به نظر عده ای نام این چاه ها طلا قشم است، زیرا آب شیرین در مناطق جنوبی کشور مانند طلا کمیاب و با ارزش است.

آداب و سنت های رایج

در بالای هر چاه های تلا قشم دو برج دیدبانی وجود دارد که اکنون هم به عنوان آثار باستانی منطقه محسوب می شوند و قدمتشان به سده ۱۷ برمی گردد. در گذشته برای نگهبانی از این چاه ها دو نگهبان مشرف به چاه ها و بر فراز گودال وجود داشته است. نکته جالب این است که وظیفه نگهبانی از این چاه ها به زنان خصوصا پیرزنان لافتی محول می شده است.

همچنین جالب است بدانید که این نگهبانان به صورت شبانه روزی در بالای چاه ها در محل خاصی زندگی می کرده اند. حتی میراب چاه ها که وظیفه تقسیم عادلانه ذخایر آب و آوردن آب را بر عهده داشتند نیز از میان زنان انتخاب می شدند. در حال حاضر برخی از این میراب ها مثل کتی تی و شریفه بشیر زنده هستند و خاطرات گذشته خود را به یاد دارند.

در گذشته وظیفه آوردن آب به زنان محول می شد زیرا طبق اساطیر و افسانه ها زنان نگهبان آب ها تلقی می شدند و آوردن آب توسط مردان و رفتن مردان بر لب جوی آب نوعی بی حرمتی به حساب می آمد. زنان با کوزه یا جهله از چاه آب می کشیدند و بانوی میراب یا حافظ و نگهبان آب بر روی تقسیم آب و نوبت برداشت آب هر خانواده نظارت و مدیریت داشته است.

مردان منطقه هم در لایروبی کردن چاه ها و در جمع آوری آب چاه ها همپای زنان کمک می کردند. هر سال در اواخر پاییز یک لایروبی کلی از تمام چاه ها انجام می شده است. علاوه بر این لایروبی سالانه، هر هفته در روز جمعه چاه هایی که در طی هفته خالی شده بودند هم لای روبی می شدند. البته این لایروبی هفتگی در ماه رمضان استثنائا انجام نمی شده است.

هماهنگی برای لایروبی چاه ها توسط بانوی میراب انجام می شد و جارچی مردان روستا را جمع می کرد تا باهم به لایروبی چاه ها بپردازند. مردان با حمل کندیل ها به آوردن آب کمک می کردند. این کندیل ها از نوعی چوب بودند که روی شانه های فرد قرار می گرفت و از هر طرف آن یک سطل آویزان می شد.

همچنین در اطراف چاه های تلا لافت تعدادی درخت کهن کهور وجود دارد که بنا بر اعتقاد مردم محلی این درخت ها نگهبان چاه های تلا قشم بوده اند. مردم منطقه این درخت ها را بسیار مقدس می دانستند و اکنون نیز می توان پارچه های سبزی که به این درختان توسط افراد محلی به عنوان دخیل آویزان و یا بسته شده اند را مشاهده کرد.

گاهی از اوقات مردم زیر درختان نگهبان چاه ها عبادت و یا قربانی می کردند. ریشه درختان کهور در سنگ ها هم نفوذ می کنند و ریشه های پیچ در پیچ و ساقه های درهم تنیده درختان کهور آب مورد نیاز خود را از چاه های تل آو تامین می کنند. از این رو مردم محلی از روی شادابی درختان متوجه کیفیت آب چاه ها می شده اند. منظره ریشه های درهم پیچیده درختان کهور در کنار غروب آفتاب خلیج فارس یکی از به یاد ماندنی ترین صحنه های ثبت شده در ذهن هر بازدید کننده ای خواهد بود.

اطلاعات بازدید

چاه های تلا لافت در جزیره قشم، بندر لافت و پشت قلعه نادری واقع شده است. بندر لافت قشم که در جزیره هرمزگان قرار دارد، ۶۷ کیلومتر از شهر قشم یعنی حدودا یک ساعت و ۳۰ کیلومتر از فرودگاه بین المللی قشم فاصله دارد. دسترسی به این چاه ها به سهولت امکان پذیر است، زیرا در منطقه لافت اسکله ای برای حمل خودرو وجود دارد که گردشگران می توانند از اسکله بندر هرمزگان به آن دسترسی داشته باشند.

از آنجایی که منطقه بندر لافت در قسمت جنوبی کشورمان واقع شده است، بازدید از این جاذبه گردشگری در فصول سرد سال و در اواسط پاییز تا اواسط زمستان که هوا خنک است توصیه می شود. البته برکه سنگی کنار این چاه ها در فصل های پر بارش سال که پر از آب می شوند، حال و هوای خاصی دارند که باعث می شود بازدید از این منطقه در اواخر پاییز حس و حال دیگری داشته باشد.

چاه های تلا، ابتکار ایرانیان

چاه های تلا لافت قشم به علت معماری خاص و جالبی که دارند نشان دهنده ابتکار ایرانیان در زمان های بسیار دور می باشد. این چاه های معروف در گذشته ابتکار اهالی منطقه کیش برای نگهداری از آب شیرین بوده و در سال ۱۳۷۷ در لیست آثار ملی به ثبت رسیده اند. با وجود ثبت ملی این جاذبه هنوز عده زیادی از مردم از وجود آنها بی اطلاع هستند و از همین رو این مکان خلوت بوده و نیاز به هزینه بلیط و ورودی خاصی ندارد.

در کنار این چاه های منحصر به فرد، قلعه تاریخی نادری و برکه سنگی لافت قرار دارد که بازدید از آنها در فصول پر بارش سال بسیار مهیج و خاطره انگیز خواهد بود. قطعا بازدید از بندر لافت و آثار تاریخی جذاب منطقه خصوصا چاه های تلا قشم و درختان عجیب و خاص آن شما را مبهوت خود خواهد کرد و تجربه ای بی نظیر از سفر به هرمزگان برایتان رقم خواهد زد.

با تور قشم راحت سفر کنید

با توجه به اینکه سفر به قشم در مواقع شلوغ سال دشوار است و باید همزمان بتوانید محل اقامت و بلیط هواپیما را رزرو کنید، بهترین روش برای سفر، رزرو تور قشم است. اقامت ۲۴ این امکان را فراهم کرده تا مطابق با سلیقه خود، بهترین هتل را برای تور قشم خود انتخاب کرده و نگرانی بابت اقامت خود و کیفیت آن در تور نداشته باشید. با تور هوایی قشم سفری راحت و سریع به این جزیره داشته باشید ضمن اینکه فاصله فرودگاه تا جاذبه های دیدنی مثل چاه های تلا بندر لافت هم بسیار کمتر از سفر زمینی است.

جاهای دیدنی نزدیک

در کنار این چاه های زیبا و خاص قلعه نادری واقع شده است که به علت داشتن معماری شبیه قلعه پرتغالی ها مشهور است و قدمت آن به دوران قبل اسلام باز می گردد. قلعه نادرشاهی یا قلعه نادری ۷۸ متر از این چاه ها فاصله دارد. جاذبه های دیدنی این محل شامل آب انبار بزرگ سنتی و برکه سنگی، خانه های بومی و بادگیر های بزرگشان، مساجد و درختان کهور و نیاز هستند.

از دیگر جاذبه های گردشگری نزدیک چاه های تلا قشم می توان به اقامتگاه محلی سفار در فاصله ۲۶۷ متری و اسکله باستانی بندر لافت در ۵۲۲ متری چاه ها اشاره کرد. همچنین در صورت بازدید از این چاه ها می توانید از سایر آثار دیدنی متعدد و جذاب جزیره قشم مثل غار خربس، دره ستارگان، تنگه چاهکوه، قبرستان سربازان پرتغالی قشم، غار نمکدان قشم، جنگل حرای قشم، دره قاضی و پارک کروکودیل های قشم نیز دیدن کنید.

هتل های نزدیک

در اطراف این جاذبه تاریخی اقامتگاه های متعددی همچون هتل ساحل سینگو قشم با ساحل اختصاصی، هتل بوتیک ایرمان و هتل ۳ ستاره آلاله واقع شده اند. می توانید با رزرو هتل های قشم در این مکان دیدنی خاطره ای خوش و ماندگار را هم برای خود و هم همراهانتان داشته باشید. اگر به دنبال اقامتگاه سنتی و محلی می گردید اقامتگاه محلی سفار، خانه هارمونی و هتل سنتی صفا آباد نیز هستند.

سؤالات متداول