تخت فولاد اصفهان، آرامگاه یوشع نبی، بازدید از بزرگترین گورستان جهان اسلام

احتمالا برای شما هم جذاب خواهد بود که با یکی از جالب ترین و پر حواشی ترین گورستان های جهان اسلام آشنا شوید! تعداد زیادی از بزرگان در حوزه های تاریخی و ادبی ایران، در تخت فولاد اصفهان دفن شده اند و این جاذبه از این جهت ارزش معنوی فوق العاده زیادی دارد. در واقع می توان گفت در کنار قبرستان بقیع در مدینه منوره و قبرستان وادی السلام در نجف اشرف، قبرستان تخت فولاد هم تبدیل به یکی از بزرگترین و مقدس ترین قبرستان های معنوی مسلمانان شده است. علاوه بر جا دادن افراد متشخص و بزرگ، آثار زیادی همچون خطاطی، حکاکی روی سنگ های باارزش و همینطور معماری بی نظیر مورد استفاده در تخت فولاد اصفهان باعث شده است تا ارزش معنوی این جاذبه بیشتر شود. در این مقاله با ما همراه باشید تا اطلاعات جامعی درباره تخت فولاد، جاهای دیدنی اصفهان نزدیک به آن و هتل های نزدیک به تخت فولاد در اختیار شما قرار دهیم.

تخت فولاد اصفهان کجاست

تخت فولاد اصفهان در بخش جنوب شرقی نصف جهان با مساحت بالغ بر ۷۵ هکتار واقع شده است. اگر به سمت غرب تخت فولاد بروید، به خیابان مصلی خواهید رسید. همینطور تخت فولاد اصفهان از بخش جنوب به خیابان سعادت آباد، از قسمت شرق به خیابان بهار و از شمال به خیابان میر ختم می شود.

جالب است بدانید وسعت قبرستان تخت فولاد به حدی است که با نام لسان الارض هم شناخته می شود. بخش هایی از تخت فولاد در اصل تا پل خواجو هم کشیده شده است. هم چنین بابا رکن الدین، دیگر نامی است که به دلیل وجود آرامگاه بابا فولاد حلوایی بر تخت فولاد اصفهان اطلاق می شود.

آدرس تخت فولاد اصفهان: اصفهان، خیابان مصلی، چهارراه دهش

مروری بر تاریخچه تخت فولاد اصفهان

طبق روایت نقل شده از شاردن، در دوره دیلمیان یکی از سرداران نظامی به نام پولاد بازو در محل کنونی تخت فولاد اصفهان، تخته سنگی بزرگ را به عنوان سکو به منظور نشستن و تماشای رقابت کشتی‌ گیران پهلوان ساخته بود. مورخان نیز تاریخچه‌ قبرستان تخت فولاد اصفهان را به‌ دلیل حضور مقبره‌ یوشع نبی در تکیه‌ لسان ‌الارض، به پیش از اسلام نسبت می‌دهند.

صحبت از عمارت عظیم و باشکوه تخت فولاد در اصفهان در برخی منابع و آثار به جا مانده از زمان پادشاهان دوره سلجوقی هم به چشم می خورد. در واقع اصلا مشخص نیست که قدمت دقیق محل گورستان یا مجموعه فرهنگی فولاد اصفهان به چه زمانی باز می گردد. در بازه بین قرن ۷ تا ۱۰ هجری، یکی از مکان ها برای ریاضت و عبادت عالمان و عارفان بزرگ آن دوره نظیر جناب بابارکن الدین معروف بوده است. بعدها در بازه ای از زمان هم، گروهی از عارفان بزرگ که برای آنها لفظ بابا استفاده می شد، از تخت فولاد به عنوان عبادتگاه مخصوص بهره می بردند. تقریبا تا قبل از شروع حکومت صفویان، تنها آرامگاه بابا رکن الدین و چند نفر دیگر در تخت فولاد وجود داشت و عارفان و دراویش در این مکان تجمع می کردند.

تخت فولاد و ماجرای آن در حکومت صفویان

در ادامه داستان تخت فولاد اصفهان باید گفت که در زمان حکومت صفویان، با احداث یک کاروانسرای بسیار بزرگ در سمت ورودی جنوبی اصفهان در کنار تخت فولاد، تعداد افرادی که از این مکان می گذشتند، افزایش یافت. با افزایش اعتبار و ارزش تخت فولاد و به وجود آمدن معماری های کم نظیر در آن، بسیاری از بزرگان و عارفان دوره صفوی را پس از مرگ در تخت فولاد دفن می کردند؛ بطوری که تا زمان شاه سلیمان صفوی، تعداد مقبره ها، خانقاه ها و تکیه های تخت فولاد از ۴۰۰ گذشته بود.

متاسفانه بعد ها دستور تخریب بخشی از قبرستان تخت فولاد به دستور شاه سلطان حسین داده شد و بخشی از تخت فولاد از بین رفت. در اوایل دوره قاجاریه هم تا زمان فتحعلی شاه، تخریب تخت فولاد ادامه یافت. از این زمان به بعد با توجه ویژه فتحعلی شاه به بنای تخت فولاد، این مکان تبدیل به قبرستان عمومی شد.

بعد ها در زمان پهلوی، برخی از مقبره های فردی بصورت مقبره گروهی در یک جا قرار گرفتند. از سال ۶۳ به بعد، تنها بخشی از شهدای دفاع مقدس هشت ساله در تخت فولاد اصفهان دفن شدند و باغ رضوان جایگزین تخت فولاد شد. شکل تکیه های تخت فولاد از گذشته های دور تاکنون همان است که قبلا بوده و معماری تاریخی در نقش های به جا مانده از خطاطی و طراحی روی آن‌ها کاملا مشخص است.

معماری تخت فولاد اصفهان

با توجه به اینکه تکیه های مختلفی از دوران های گوناگون در تخت فولاد وجود دارد، می توانیم معماری های متفاوتی را در قبرستان مشاهده کنیم. همین موضوع نیز باعث افزایش جذابیت تخت فولاد شده است. به عنوان مثال در تکیه هایی که از قبل اسلام باقی مانده، معماری هایی وجود دارد که در دوران صفویه مانند آن ها یافت نمی شود.

البته بسیاری از تکیه ها بازسازی شده اند. در تخت فولاد مجموعه از معماری، حکاکی، کاشی کاری، خوشنویسی، طراحی و گچ بری از دوره های مختلف وجود دارد. این آثار را می توان در آرامگاه مشاهیر دفن شده در تخت فولاد اصفهان همچون محمد کاظم واله، مدرسه رکن الدین، بقعه آقا حسین خوانساری، سنگ نوشته قبر مادر شاهزاده، کتیبه خط میرعماد حسنی در تکیه میرفندرسکی، سنگ تراشی قبر آقا محمد بیدآبادی، قبر شیخ محمدتقی نجفی اصفهانی و قبر حسینقلی خان ایلخان بختیاری مشاهده کرد.

عجایب تخت فولاد اصفهان

در مورد قبرستان تخت فولاد داستان های گوناگونی وجود دارد که با توجه به قدمت این قبرستان، وجود شایعات اصلا عجیب نیست. برخی از داستان های پیرامون این گورستان عبارت اند از:

• یکی از علمای دین، فرشتگان عذاب را در حالی که یکی از فوت شدگان را عذاب می دادند، دیده است.
• بر اساس برخی از روایات، تعدادی از عالمانی که در این قبرستان دفن شده اند دارای چشم برزخی بوده اند.
• بر اساس باور عده ای، در، دیوار و درختان این قبرستان دائما ذکر می گویند و فقط افراد خاصی قادر به شنیدن آن ها هستند.

تخریب های تخت فولاد اصفهان

تعداد اندکی از آثار مربوط به تخت فولاد همچون مسجدها، آب انبارها و کاروانسراها هم اکنون باقی مانده اند. به عنوان مثال در مکان فعلی مصلی بزرگ جدید اصفهان، در گذشته دو مصلی وجود داشته که در دوران صفویه ساخته شده بودند اما هر دو آن ها در سال های اخیر تخریب شدند و یک مصلی جدید به جای آن ها ساخته شد. مساجدی همچون مسجد رکن الملک، مسجد تکیه خوانساری از دوره صفوی و مسجد تکیه آقا مجلس از دوره قاجار در این منطقه وجود داشتند که به جز مسجد رکن الملک بقیه از بین رفته اند.

تعدادی آب انبار نیز در این محدوده وجود داشت که همگی تخریب شده اند. این آب انبارها شامل آب انبار تکیه کازرونی، آقا مجلس، بابا رکن الدین، شهشهانی و چهارسوقی می شوند. همچنین در سال ۱۳۸۷، حسینیه و مقبره درویش ناصر علی که به تکیه ایزد گشسب معروف بود، بر اثر درگیری بین دراویش و نیروهای انتظامی تخریب شد. این مقبره که متعلق به دراویش گنابادی بود، یکی از آثار ثبت شده ملی به حساب می آمد.

قبر هالو در تخت فولاد اصفهان

در تخت فولاد مقبره های زیادی وجود دارد اما یکی از قبرها مربوط به شخصی به نام میرزا حسین کشیکچی می باشد که داستان جالبی دارد. این شخص که یکی از باربرها و کارگران ساده بازار اصفهان بود و در زمان خود به سادگی مشهور بود. به حدی بی ریا و ساده بود که به او لقب هالو داده بودند. اما کسی از روح بزرگ او خبر نداشت. پس از مرگ میرزا حسین کشیکچی، یکی از سرشناسان بازار اصفهان از راز او پرده برداشت. در واقع میرزا حسین کشیکچی یکی از یاران و کارپردازان امام زمان در زمان غیبت ایشان بود که در نزد امام، مرتبه بلندی داشت ولی تا زمانی که زنده بود مردم از این راز با خبر نشده بودند.

آثار هنری تخت فولاد اصفهان

این قبرستان مجموعه ای از آثار هنری مختلف مربوط به دوره های گوناگون را در خود جای داده است. این آثار شامل گچبری، کاشی کاری، معماری، خوشنویسی، حجاری، شعر، نگارگری، طراحی و نقاشی از بزرگان تخت فولاد می شود.

خوشنویسی

از جمله خوشنویسی های موجود در قبرستان می توان به: کتیبه خط میرعماد حسنی در تکیه میرفندرسکی، سنگ نوشته مادّه تاریخ مسجد مصلاّ به خط میرزا عبدالرحیم افسر، سنگ نوشته قبر مادر شاهزاده به خط محمدباقر اصفهانی، سنگ مزار واله، شاعر و خطاط به خط تعلیق خودش، کتیبه سردرِ تکیه حاج محمدجعفر آباده‌ای به خط میرزا فتح اللّه خان جلالی، کتیبه‌ بقاع، تکیه بابا رکن الدین، تکیه میرزا رفیعا، تکیه شهشهانی و مسجد رکن الملک اشاره کرد.

شعر

از جمله اشعار موجود در قبرستان می توان به اشعار شعرایی مانند: محمد طلعت اصفهانی، واله، طغرل، مانی، ملارمحمدرحسین ضیاء اصفهانی و سلیمان خان شیرازی اشاره کرد.

معماری و کاشی کاری

در معماری و کاشی کاری می توان به آثاری همچون آرامگاه محمد کاظم واله، آرامگاه میرزا رفیعای نائینی، بقعه آقا حسین خوانساری، مسجد و مدرسه رکن الملک، تکیه حاج محمد جعفر آباده ای، تکیه بابا رکن الدین و تکیه میرفندرسکی اشاره کرد.

نقاشی

دو تصویر از رکن الملک بر کاشی کنار آرامگاه وی در مسجد رکن الملک، تصویری از شیخ بهایی و میرفندرسکی اثر سیدحسین، در حجره آرامگاه سران بختیاری در تخت فولاد اصفهان وجود دارد.

سنگ تراشی

هنر سنگ تراشی را می توان در سنگ قبر آقا محمد بیدآبادی از استاد محمدعلی، سنگ قبر شیخ محمد تقی نجفی اصفهانی از استاد محمدرضا، سنگ قبر حسینقلی خان ایلخان بختیاری در تکیه میر و کتیبه حجاری شده سردرِ مسجد مصلاّی تخت فولاد به چشم دید.

باغ طوبی در تخت فولاد اصفهان

باغ طوبی یک مجموعه فرهنگی است. محیط آن به گونه ای طراحی شده تا برای شهروندان ایرانی و مجموعه های فرهنگی از جذابیت کافی برخوردار باشد. از امکانات این باغ می توان به سالن اجتماعات، کتابخانه تخصصی، مجموعه هنرکده ها، سایت تفریحی ورزشی و … اشاره کرد. این مجموعه می تواند جهت برگزاری برنامه های آموزشی، فرهنگی و مذهبی مورد استفاده عموم قرار گیرد.

آدرس مجموعه باغ طوبی: خیابان مصلی، کوچه شهید شاطر گلی

وجه تسمیه تخت فولاد اصفهان

درباره وجه تسمیه گورستان تخت فولاد چندین روایت وجود دارد. در طول تاریخ به اسم های لسان الارض، مزار بابا رکن الدین و تخت فولاد معروف بوده است. در ادامه به شرح علت نامگذاری تخت فولاد اصفهان می پردازیم:

مزار بابا رکن الدین

مقبره بابا رکن الدین که یکی از عارفان بزرگ قرن هشتم هجری قمری بوده است در ساحل جنوبی زاینده رود قرار دارد. به زمین های اطراف آرامگاه او در گذشته، مزار بابا رکن الدین می گفتند. به نظر می رسد از زمان دفن او تا اواخر دوره صفویه به تخت فولاد، مزار بابا رکن الدین می گفتند. حتی پل خواجو که در نزدیکی این منطقه بود، نیز به پل بابا رکن الدین شناخته می شد.

لسان الأرض (زبان زمین)

برخی از افراد معتقدند زمانی که پروردگار، زمین و آسمان را برای اطاعت از خود فراخواند، زمین این منطقه زبان گشوده و با خدا صحبت کرده است. بر اساس روایات دیگری هنگامی که امام حسن مجتبی (ع) بر این زمین نماز خوانده، زمین این منطقه با امام سخن گفته است. به همین دلیل به آن لسان الارض می گفتند.

تخت فولاد

یکی از عرفای معروف به نام بابا فولاد حلوایی در این قبرستان به خاک سپرده شده است. به همین دلیل به این منطقه تختگاه بابا فولاد می گفتند. از نیمه دوم قرن یازدهم، این قبرستان از بابا رکن الدین، به تخت فولاد تغییر نام داد. بر اساس داستانی دیگر، یکی از دلاوران دیالمه، پولاد نام داشته و از سنگ های بزرگ، محلی برای خود ساخته و از آن جا به نظاره کشتی گیران و پهلوانان می نشسته است. به همین دلیل به این مکان تخت فولاد می گفتند. بر اساس داستانی دیگر، گفته می شود که امام حسن (ع) در اصفهان برای بی اثر کردن جادوی یهود، تخته سنگی از فولاد ساخته و بر آن نشسته است.

کدام تکیه ها و مقبره ها در تخت فولاد اصفهان هستند؟

از گذشته تا کنون، به محل عبادت و سوگواری برای عالمان و عارفان بزرگ دینی و هم چنین محل دفن این اشخاص، تکیه گفته می شود. همانطور که اشاره کردیم، در تخت فولاد اصفهان عارفان و عالمان دینی بزرگی دفن شده اند که در زمان خودشان افراد زیادی را آموزش و پرورش داده اند. از این رو امروزه هم خاک تخت فولاد بسیار پاک، مقدس و دارای ارزش معنوی می باشد. از عالمان مهم و بزرگان مدفون در تخت فولاد اصفهان، می توان به  جناب جمال الدین خوانساری، بهاءالدین محمد اصفهانی یا همان فاضل هندی، حاج میرزا آقا امامی مینیاتوریست و شاعر معاصر بسیار معروف یعنی محمد حسین عنقا اشاره کرد؛ افرادی که نقش بسیار مهمی در گشایش رمز و رازهای هستی و تربیت عالمان، عارفان و شعرا داشته اند.

از نظر نوع طراحی و معماری، می توان تکیه ها و مقبره های خصوصی تخت فولاد را به چند دسته تقسیم کرد که در ادامه خدمتتان معرفی می کنیم:

• تکیه های زمان صفویه تا قاجاریه

قدمت بیشتر مقبره های موجود در تخت فولاد به این بازه زمانی باز می گردد. تکیه های لسان الارض، تکیه خاتون آبادی، تکیه آقا رضی، تکیه بابا رکن الدین، تکیه میرفندرسکی، تکیه فاضل سراب و تکیه میرزا رفیعا نائینی از جمله مشهورترین تکیه های این دوره هستند. نام فرد دفن شده در هر مقبره یا تکیه، بر بالای آن با خطی زیبا نوشته شده است. اگر به معماری این تکیه ها بیشتر دقت کنید، متوجه شکل هندسی منظم و ۹ ضلعی آن‌ها می شوید که با ظرافت زیادی بنا شده اند.

• تکیه های دوره قاجار تا زمان کنونی

تعداد کمی از تکیه ها متعلق به این دوره زمانی هستند. تکیه مادر شاهزاده (دایه فرزند فتحعلی شاه قاجار)، تکیه کازرونی، تکیه ابوالمعالی کلباسی، تکیه واله، تکیه شهشهانی، تکیه تویسرکانی و تکیه ریزی جزو تکیه های این بازه محسوب می شوند که معماری جدیدتری دارند.

در بخش دیگری از مجموعه فرهنگی فولاد اصفهان، آرامگاه های شهدای جنگ ایران با عراق دفن شده اند که مربوط به شهر اصفهان هستند. هم چنین قبرستان مصلی هم از دیگر بخش های تخت فولاد است که یک مصلی بزرگ هم در این قسمت قرار دارد که محل برپایی مراسم های عبادی و سیاسی مختلف است. در ادامه به شرح مختصری از برخی تکیه ها می پردازیم.

تکیه های تخت فولاد اصفهان

تکیه سید رضی

این تکیه مربوط به آقا رضی‌ الدین محمد موسوی اصفهانی است که شامل بقعه، صحن و تعدادی حجره است. قدمت این بنا به دوران شاه سلطان حسین صفوی باز می گردد اما اخیرا تخریب شده است.

تکیه بقعه شهشهانی

کلیه قسمت های اطراف بقعه شهشهانی از بین رفته است. صحن تکیه شهشهانی به صورت هشت ضلعی می باشد. یک ورودی در محور بقعه و تعدادی حجره و صحن نیز داشته است.

تکیه کازرونی

بقعه موجود در این تکیه به صورت هشت ضلعی ساخته شده و قدمت آن به دوران قاجار باز می گردد. این بنا شامل ساختمان بقعه، صحن، حجره و ورودی هایی با دالانی کشیده می باشد. یک قاب مستطیل شکل روی هر هشت ضلع بقعه قرار گرفته که تاقی هلالی شکل دارند و نور داخل بقعه به وسیله ی مشبک های تعبیه شده روی دیواره تامین می شود.

تکیه تویسرکانی

این بنا که مربوط به دوران قاجار می باشد، به صورت هشت و نیم هشت طراحی شده است و تعدادی حجره داشته که اخیرا از بین رفته اند. به نظر می رسد بدنه بیرونی این تکیه از آجر ساخته شده است. این تکیه متعلق به میرزا عبدالغفار تویسرکانی می باشد. وی از مدرسین و علمای معروف اصفهان بوده است.

تکیه مادر شاهزاده

در این تکیه چندین آرامگاه وجود دارد که یک آرامگاه مربوط به دایه فرزند فتحعلی شاه به نام مریم بیگم است و به همین دلیل نام تکیه، مادر شاهزاده است. علاوه بر آن، مقبره شیخ محمد تقی رازی و چندین تن از مجتهدان دوره قاجار در این تکیه قرار دارد. البته سبک معماری این بنا شبیه به دوران صفوی است، به همین دلیل احتمالا در دوره صفویه ساخته شده و در دوره قاجار بنای جدیدی روی آن نصب کرده اند.

تکیه آقا حسین خوانساری

این تکیه که در غرب تخت فولاد قرار گرفته به دوره صفویه باز می گردد. جالب است بدانید که تکیه خوانساری در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. علمای مدفون در تکیه آقا حسین خوانساری عبارت اند از: آقا حسین خوانساری سعادتیار، ملا حسنعلی مجلسی، زین العابدین اشرف الکتاب، سید علی بروجردی، آقا جمال خوانساری، ملا حسینعلی تویسرکانی، محمد مسیح کاشانی، محمدباقر فشارکی، ملا محمد صادق پیکانی و …

تکیه میر فندرسکی

میر فندرسکی یکی از حکیمان دوره صفویه بوده است و تکیه او در شمال غربی تخت فولاد قرار دارد. زمان ساخت این تکیه به پیش از مرگ او برمی گردد و مانند مدرسه ای است که از صحن، چندین حجره و محل سکونت وی تشکیل می شود. کتیبه ای با خط میرعماد حسنی در این بنا وجود دارد.

تکیه واله

این تکیه به دستور صدر اصفهانی ساخته و به شاعری به نام کاظم واله بخشیده شد. این تکیه شامل بخش هایی از سردر، هشتی، طاق و گنبدی آجری می شود. البته سردر و هشتی از بین رفته است. صحن تکیه مستطیل شکل بوده و درون آن ساختمان مقبره وجود دارد.

تکیه کلباسی

این تکیه متعلق به آقا میرزا ابوالمعالی فرزند حاج محمّد ابراهیم کلباسی می باشد. این تکیه دارای یک صحن بزرگ با تعدادی اتاق است. حاج میرزا احمد ملاباشی داماد آن مرحوم بانی ساختمان تکیه و بقعه بوده و در سال ۱۳۱۵ هجری قمری آن را ساخته است. امروزه به غیر از بقعه وسط صحن، بقیه آثار از بین رفته اند.

اطلاعات بازدید از تخت فولاد اصفهان

برای بازدید از قبرستان تاریخی اصفهان می توانید هر روز هفته از ساعت ۹ الی ۱۷ به آن مراجعه کرده و از شهدا و عرفای مدفون در تخت فولاد دیدن کنید. برای ورود به این قبرستان نیاز به پرداخت هزینه نیست و کاملا رایگان می باشد.

شماره تلفن تخت فولاد اصفهان: ۹۱-۳۶۶۳۸۸۹۰

دیدنی های نزدیک

منطقه مربوط به تخت فولاد اصفهان، پر از جاذبه های مختلف مخصوصا جاذبه های تاریخی و موزه ها است. از جمله این جاذبه ها که در نزدیکی گورستان تخت فولاد واقع شده اند، می توانیم به پل خواجو، سی و سه پل، پل چوبی، محله جلفا، برج کبوتر، کلیسای بیت اللحم، باغ گلها، باغ غدیر، میدان نقش جهان، دروازه قیصریه، خانه تاریخی مشیرالملک، کاخ چهلستون، عمارت عالی قاپو، انگورستان ملک، موزه علوم و فنون، کلیسای وانک، خانه مشروطیت اصفهان، موزه موسیقی اصفهان، جزیره بازی، مجتمع پارک، مجتمع تجاری اوسان، مجموعه راه و شادی، استخر عقیق و مجتمع تجاری فیروزه اشاره کرد.

هتل های نزدیک

با توجه به وجود تعداد زیادی از جاذبه های گردشگری در منطقه کانون فرهنگی تخت فولاد که در قسمت قبلی معرفی شدند، هتل های شیک و چند ستاره هم در اطراف این محل ساخته شده اند. هتل اصفهان، هتل پارتیکان، هتل پارسیان کوثر، هتل ملل، هتل کارون، هتل خواجو، هتل پل و پارک، هتل آرمنیا، هتل زهره، هتل اسپادانا و هتل سعدی اصفهان از مجهزترین و بهترین گزینه ها برای رزرو هتل های اصفهان هستند که با فاصله کمی از تخت فولاد قرار دارند و شما در مسافرتتان به این شهر، می توانید در این هتل ها مستقر شوید.

سؤالات متداول