بناها و آثار گذشتگان ، سرمایه ارزشمند تاریخی هستند که باید آنها را شناخت و در حفظشان کوشا بود. در گذشته، در تهران حمام های زیادی وجود داشته است که متاسفانه اکثر آن ها در حال حاضر غیر فعال هستند.
اما یکی از حمام های قدیمی که هم چنان فعال است، حمام نواب در محدوده خیابان ۱۵ خرداد تهران می باشد. حمامی با بیش از یک هزار متر مربع مساحت که حدود بیست پله از کف بازار پایین تر است و آب آن از قناتی معروف به حاج علیرضا، تامین می شد. این حمام قبلاً یک چاله حوض و سه خزینه داشت که چاله حوض آن، از بزرگ ترین چاله حوض های تهران بود.
حمام نواب از جمله آثار دوره قاجاریه در تهران است و در خیابان ۱۵ خرداد شرقی، کوچه بیک دامغانی قرار دارد. در اولین نقشه های تهیه شده تهران، نام حمام نواب ذکر شده است. این بنا توسط بانوانی به نام های سارا سلطان خاتون و سارا حاجر خاتون که دختران فردی به نام نواب بوده اند، ساخته شده است. مصالح به کار رفته در ساخت این بنا شامل آجر، آهک، ساروج، سنگ و کاشی است. در این بنا پس از مرمت، از سیمان نیز برای حفظ آن استفاده شده است.
بیشتر بخوانید : “تهران مقصدی جذاب برای گردشگری”
این حمام همچون بسیاری از حمام های سنتی کشور، دارای قسمت هایی مانند هشتی است. هشتی، فضای سر پوشیده ای است که به کوچه متصل شده و نه فقط در حمام ها، بلکه در بسیاری از خانه های قدیمی ایران که در شهرهای تبریز، کاشان، یزد و اصفهان وجود دارد، دیده می شود. از دیگر بخش های مهم حمام نواب، سرپینه است. جایی که رختکن حمام بوده و معمولا فرد مسئولی در آن، وظیفه حفاظت از لوازم شخصی مشتریان را بر عهده داشت. گرمخانه، سرویس بهداشتی، خزینه و استخر، از جمله دیگر قسمت های حمام سنتی نواب است. تعداد این بخش ها در دوره های قبل از مرمت، بسیار زیاد بود، اما در حال حاضر بر اثر مرمت های متوالی، به مرور زمان از بین رفته اند.
چیزی که در معماری این بنا مشهود است کاربندی و وجود آهک روی سطح بنا است که بسیار محدود بوده و حاکی از وجود تزیینات قابل توجه در آن است که نشانی از ذوق و استعداد هنری معمار آن دارد.
بیشتر بخوانید : “گشتی در باغ موزه های تهران”
این حمام دارای کتیبه کاشی کاری شده بوده که متأسفانه در چند سال گذشته به سرقت رفته است. این بنا در دوره پهلوی، مورد استفاده درباریان قرار داشته و از آن برای فیلم قیصر نیز استفاده شده است. شوق مردم برای بازدید از حمام نواب که دیگر به حمام قیصر معروف شده بود، سبب شد تا توجه به این مکان دوچندان شده و در جهت حفظ و مرمت این بنا قدم بردارند.
از ویژگی های حمام نواب این است که این بنا برای جلوگیری از اتلاف گرما و امکان استفاده از آب قنات و چشمه ها برای استحمام، پایین‌تر از سطح زمین ساخته شده است. در دوره پهلوی، دربار پهلوی اول از این حمام استفاده می کرد تا اینکه به واسطه حمام دار شدن خانه ها، از میزان متقاضیانش کاهش یافت و متولیات، دیگر از عهده مخارج بر نیامده و شهرداری، مالک آن شد.
بیشتر بخوانید : “صنایع دستی و سوغات تهران”
مالکیت اصلی این بنا در طی سالیان گذشته دست به دست گشته و تغییرات زیادی در مالکیت آن به وجود آمده است. حمام نواب در سال ۱۳۹۰ تغییر کاربری داد و به همت شهرداری منطقه ۱۲ ، اتحادیه صنایع دستی کشور و سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان تهران، به مرکز صنایع دستی شهر تهران تبدیل شد. حمام نواب در سال ۱۳۸۵ ،توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ۱۶۲۲۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
منبع : وبلاگ اقامت ۲۴
