آتشکده بندیان ؛ بزرگترین بنای گچبری شده ساسانیان

آتشکده بندیان درگز، با قدمتی ۱۷۰۰ ساله، بزرگترین بنای گچی کشف شده ازدوره ساسانی است. اگر مایلید از زیبایی ها و اعجاب کهن آتشکده بندیان لذت ببرید باید سفری به شهرستان درگز ترتیب دهید.

برای بازدید از این بنای تاریخی، می توانید با رزرو هتل های مشهد ، به صورت نیمروزه به درگز سفر کنید.

آتشکده ها، نیایشگاه های زرتشتیان بوده اند که در آن آتش جایگاه ویژه ای داشته است. اطلاعات ما در موزد آتشکده ها عموما از دوره ساسانی و اسلامی است. هر آتشکده معمولا هشت درگاه و چند اتاق هشت گوشه داشته و آتشدان در وسط بنا واقع می شده. این آتش مقدس پیوسته در حال سوختن بوده است. با گذر زمان در دین زرتشت مقرر می شود که آفتاب بر آن نتابد. بنابراین بجای نگهداری آتش در فضای باز، اتاقی مسقف در وسط بنا برای آن می ساخته اند.

بندیان، جلوه ای کهن از آداب زرتشتیان در دوره ساسانی

سایت موزه ای بندیان در دو کیلومتری شهر درگز در شمال خراسان رضوی و کنار رودخانه درونگر قرار دارد. علت نامگذاری آن آب بندی که در این ناحیه قرار داشته است.
این مجموعه باستانی سال ۱۳۶۹ هنگام تسطیح زمینهای کشاورزی کشف شد. از سال ۱۳۷۳ تاکنون حفاری و بررسی های زیادی در آن انجام گرفته. محوطه تاریخی بندیان به همت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی به نخستین سایت موزه گردشگری ایران تبدیل شده است.

آتشکده بندیان درگز سندی گویا برای هنر و معماری عهد ساسانیان است. تجربه این سفر تاریخی با کسب اطلاعات از هنر ساسانیان و شنیدن داستان های شیرین آداب و رسوم آن زمان می تواند یادآور پشتوانه غنی فرهنگی و تاریخی هر ایرانی باشد و به او هویت و اعتماد به نفس دهد. ساسانیان سازنده شهرهای بسیاری بوده اند که ویرانه ‌های به جای مانده از آنها نمودار شکوه و بزرگی و بلندنظری فراوان در آن دوره است.

هر چند در بسیاری از بناهای ساسانی، مصالح کم ‌ارزش مانند سنگهای شالوده یا آجر به کار رفته است. ولی روی این مصالح کم ارزش، گچکاری و گچبری قابل توجه و شایان توجهی انجام شده. این یکی از ویژگیها و مزایای معماری آن دوران است که تا ادوار اسلامی نیز تداوم یافته است.

طاقهای نیم ‌دایره ‌ای با آجر و پایه ‌های سنگی و ستونهایی که از گچ و سنگ ساخته شده و اغلب متصل به دیوار بوده اند نیز از ویژگیهای معماری و ساخت و سازهای عصر ساسانی است که ویرانه ‌های ایوان مدائن و دو کاخ عظیم فیروزآباد و سروستان و بناهای بیشاپور کازرون نمونه هایی از این معماریهاست. از طرح و نقشه ساختمانهای ایران عهد ساسانی در پاره‌ای از بناهای حوزه روم غربی نیز تقلید شده است.

نشانه هایی از اتفاقات دوران بهرام گور

تالاری به ابعاد هشت در ۱۰ متر مربع در نخستین خاکبرداری ها از محل آتشکده بندیان کاوش شد که به احتمال زیاد دارای سقف چوبی و مسطح بوده و برفراز ستونها قرار داشته است. دور تا دور این تالار گچبریهای زیبا و خیره کننده قرار دارد. ارزش این گچبریها نه تنها به وسعت آن بلکه به محتوایی است که بخش مهمی از وقایع دوره بهرام گور ساسانی و غلبه وی بر پادشاه هپتالیان، قوم مهاجم شمال خراسان را به تصویر کشیده ‌است.

گچبریهای به جا مانده از دوره ساسانی اغلب جنبه تزئینی یا تک چهره دارند در حالی که آثار نقش شده بر دیوار آتشکده بندیان ورقهایی از تاریخ آن دوره به شمار می‌ روند.
پادشاهان ساسانی در طول دوران حکومت خود با دو دشمن قدرتمند یعنی رومیان در غرب و قوم مهاجم و غارتگر هپتالیان در شمال شرق مواجه بودند.

حفظ مرزهای شمال شرقی برای پادشاهان ساسانی از اهمیت خاصی برخوردار بود و به همین دلیل اغلب شاهزادگان نامزد پادشاهی را به عنوان پادشاه محلی به این منطقه گسیل می‌ داشتند. از آن جا که بندیان در مسیر جاده ابریشم قرار داشته است تاثیرات متقابل تمدنهای مختلف را می ‌توان در آن مشاهده کرد. بر اساس کتیبه‌ های مکشوفه که بر بدنه ‌های دیوارهای گچی تالار نقش بسته است درگز فعلی همان دستگردی است که به مرور یک واحد سیاسی را تشکیل داده و مقر یکی از دژبانیهای دوره ساسانی بوده است. از دیگر آثار مکشوفه در این محوطه می ‌توان به بنای آتشدان و محراب، اتاق مخصوص نامه ‌ها و مرسوله‌ ها و برج خاموشی اشاره کرد که با کشف بنای برج خاموشی نظر محققان اروپایی در زمینه نحوه تدفین زرتشتیان به کلی تغییر کرد.

مطالب مرتبط:

آشنایی با آتشگاه اصفهان

آتشکده بندیان، برگ هایی از تاریخ دوران ساسانیان

کشفیات محوطه بندیان در محدوده‌ ای به مساحت چهار هکتار قرار دارد. از این سطح وسیع تاکنون بخش کوچکی در قالب یک نیایشگاه کوچک از زیر خاک خارج شده است.
این بنا دارای تالاری است که سقف آن بر چهار ستون گچی زیبا قرار گرفته است. در شمال غربی تالار فضایی که عقب نشسته به عنوان محراب کاربرد داشته است. در داخل این محراب علاوه بر گچبریهای بسیار زیبا پنج کتیبه به خط پهلوی ساسانی بر روی بدنه ‌های دیوار گچی نقش بسته است.

مضمون کتیبه ‌ها حکم انتصاب شخصی به نام یزداد است که از طرف یک مقام عالی رتبه به نام ویدشاپور به دژبانی مرو و دستگرد گمارده شده است. همچنین دور تا دور تالار، گچبریهایی با صحنه‌ های شکار، جنگ پادشاهان ساسانی با هپتالیان، صحنه ‌های پیروزی در جنگ، صحنه‌ ای مذهبی از آناهید یا آناهیتا، الهه فراوانی و آبهای روان و همچنین صحنه‌ های معرفی شخصیت های مهم دوران ساسانی و صحنه‌ های تاج گذاری و ضیافت را می ‌توان دید.

همچنین

در کنار محراب، اتاق هدایا و نذورات قرار دارد. از داخل این اتاق تعدادی اثر مهر بر روی گلوله‌ های رسی که حکم لاک و مهرهای امروزی را دارد به دست آمده است. این گلوله ‌های گلی دارای اثر مهرهایی با نقوش اساطیری، حقیقی و نیز دارای خط پهلوی است. در انتهای تالار دری به راهرویی ارتباط پیدا می ‌کند و سپس به محوطه آتشکده‌ ای با ابعاد چهار در چهار وارد می ‌شود که آتشدان زیبایی در آن قرار دارد.

نیایش کنندگان در این تالار جمع می شده اند و مراسم موبدان در کنار آتشدان را مشاهده می کرده اند.در شمال آتشکده نیز اتاق بزرگی که در سه طرف آن استودانهای گچی یا همان استخوان دانها قرار دارد ساخته شده و هر یک دارای دریچه‌ ای بوده‌ که به احتمال زیاد با در چوبی بسته می ‌شده اند. بر روی استودانها نقوش اساطیری گاو، مار، عقرب و صحنه‌ های شکار دیده می ‌شود. در شرق آتشکده هم اتاقی با برج مدور به عنوان برشنومگاه یا محل تطهیر قرار داشته است.

ثبت جهانی، شایسته بندیان

در خراسان رضوی تنها قنات قصبه گناباد در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شده است. اما آثار دیگری هستند که به عنوان اولویت ثبت جهانی مطرحند که سایت موزه بندیان درگز یکی از این موارد است.
این سایت موزه به دلیل منحصربه فرد بودن و جایگاه تاریخی آن بسیار مورد توجه گردشگران خارجی است.  ثبت جهانی آن می تواند موجب معرفی هرچه بیشتر و بهتر آن شود.
این اثر ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شماره ۱۸۴۶ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. باستان شناسان معتقدند تداوم کاوش ها در این منطقه می تواند شگفتی های بیشتری در پی داشته باشد. مرکز شهرستان ۷۵ هزار نفری درگز در ۲۵۴ کیلومتری شمال مشهد هم مرز با کشور ترکمنستان است.

منبع : اقامت ۲۴