آشنایی با آداب و رسوم گندمان؛ جلوه‌ای از فرهنگ اصیل بختیاری

آداب و رسوم گندمان از شاخص‌ترین جلوه‌های فرهنگی این شهر در استان چهارمحال و بختیاری است. شهر گندمان با پیشینه‌ای کهن و فرهنگی اصیل، یکی از مناطقی به شمار می‌آید که همچنان آیین‌ها و سنت‌های دیرینه خود را حفظ کرده است. مردم این شهر تاریخی، با وجود گذر زمان، پیوند عمیقی با آداب نیاکان بختیاری خود دارند و بسیاری از رسوم ایل بختیاری هنوز در میان آن‌ها زنده است. این آیین‌ها نه تنها نشان‌دهنده هویت بومی گندمان‌اند، بلکه هر ساله گردشگران زیادی را برای تماشای مراسم سنتی بختیاری و جاهای دیدنی گندمان به این دیار می‌کشانند. در ادامه این مطلب از مجله گردشگری اقامت ۲۴، با آداب و رسوم مردم گندمان بیشتر آشنا می‌شویم.

آیین نوروزی «عجیج و مجیج»

یکی از رسوم محلی گندمان که نمونه آن در دیگر شهرها کمتر دیده می‌شود رسم عجیج و مجیج است که دو شب قبل از تحویل سال نو برگزار می‌شود. در روایت‌های محلی داستان زن و شوهری به نام عجیج و مجیج آمده است که عجیج خود را می‌آراید، سفره هفت‌سین می‌چیند و تا لحظه تحویل سال مشغول خانه‌تکانی است. در این میان، مجیج برای او نی می‌نوازد تا هر دو از شادی و تلاش خسته شوند و به خواب روند. وقتی بیدار می‌شوند، درمی‌یابند که عمو نوروز آمده و رفته است و تا سال آینده باید در انتظارش باشند.

در مراسمی سنتی، زنِ نمادینِ «عجیج» سفره‌ای شبیه هفت‌سین می‌چیند و خود را آرایش می‌کند، و مردِ نمادینِ «مجیج» نی می‌نوازد. مردم کوفته بختیاری و کاچی شیر می‌پزند و آن را بین همسایگان و نیازمندان تقسیم می‌کنند. تا سال نو را با نیکی و برکت آغاز کنند. همچنین مردم گندمان باور دارند که در شب پیش از نوروز، اجاق خانه باید روشن بماند و غذایی بر روی آن پخته شود تا سفره سال جدید با برکت و روزی فراوان همراه باشد.

مراسم عید نوروز در گندمان

همانند سراسر ایران، آداب و رسوم گندمان در عید نوروز همراه با شور و نشاط خاصی برگزار می‌شود. مردم با خانه‌تکانی و نظافت منزل و تهیه لباس نو و شیرینی و آجیل و پهن کردن سفره هفت‌سین به استقبال سال نو می‌روند. انواع شیرینی‌های محلی برای پذیرایی از میهمانان نوروزی توسط اهالی منزل تهیه می‌شود. همچون سایر مردم ایل بختیاری مردم گندمان سنت زیبای شنبه‌گردی یا شنبه گردش را در نوروز برپا می‌کنند. بختیاری‌ها معتقدند در اولین شنبه سال نباید به دید و بازدید و سایر فعالیت‌های نوروزی بپردازند. در عوض در اولین شنبه سال همه افراد خانواده به طبیعت رفته و تا شب تفریح و گردش می‌کنند.

جشن و همایش «روز گندمان / شهر تالابی» (پاسداشت تالاب)

وجود تالاب بین‌المللی گندمان اهمیت زیست محیطی بسیار بالایی دارد. به همین دلیل هر ساله در روز تالاب‌ها، شاهد برگزاری جشن‌ها و همایش‌های متعددی با روز گندمان یا شهر تالابی هستیم. در مراسم روز گندمان سیاه‌چادرهای بختیاری برپا می‌شود، صنایع‌دستی محلی به نمایش درمی‌آید، غذاهای محلی گندمان طبخ ی‌شود، موسیقی و رقص‌های سنتی اجرا می‌شود و برنامه‌های آموزشی برای حفظ محیط‌ زیست برگزار می‌گردد.
این آیین نشان‌دهنده احترام عمیق مردم گندمان به طبیعت و نقش آن در زندگی و فرهنگشان است.

آداب عزاداری محرم در گندمان

مردم دیار گندمان که اکثریت مذهب شیعه دارند، آیین و مراسم محرم را با شکوه هرچه تمامتر برگزار می‌کنند. سه روز قبل از فرارسیدن محرم گروه‌های مختلف مردم در قالب هیات‌های مذهبی، مراسم استقبال از محرم را برگزار می‌کنند. در این مراسم که همراه با نمایش آیینی شبیه‌خوانی و تعذیه‌خوانی است از حسینیه اعظم گندمان شروع به حرکت کرده و به زیارت بقاع متبرکه می‌روند. همچنین سینه‌زنی، زنجیرزنی و مراسم شیرخوارگان حسینی تا روز دهم محرم برگزار می‌شود و در شب روز دهم مراسم شام غریبان امام حسین (ع) با شکوه هرچه تمامتر اجرا می‌گردد.

آداب و رسوم عزاداری و «کتل‌بندان» – نمودهای محلی بختیاری

اهالی گندمان مانند سایر قوم بختیاری، مراسم عزاداری درگذشتگان خود را بسیار باشکوه برگزار می‌کنند. زمانی که فردی در میان بختیاری‌ها فوت می‌کند، مثل این است که همه طایفه عزیزی را از دست داده باشند. تمام افراد در برگزاری مراسم عزاداری به خانواده متوفی کمک می‌کنند. یکی از رسوم منحصر به فرد بختیاری ها در مجلس عزاداری خواندن گاگرو(اشعار سنتی بختیاری) توسط زنان مسن مجلس است. مراسم کتل‌بندان بخش مهمی از مراسم عزاداری در این دیار است. گر متوفی یکی از مردان بزرگ یا جواان طایفه باشد اقوام و خویشان او اسبی که معمولا به رنگ سیاه است و خال سفیدی در پیشانی دارد را زین کرده و با پارچه‌های سیاه آن را می‌پوشانند. سپس لباس‌ها، تفنگ و شمشیر متوفی و دیگر لوازم شخصی وی را برروی است قرار داده و یکی از بستگان درجه یک اسب را به دور بنایی سنگی مکعب شکل که مافی نامیده می‌شود، می‌چرخانند و همراه با خواندن گاگرو به عزاداری می‌پردازند.

آداب و رسوم گندمان در عروسی و ازدواج

مراسم عروسی در گندمان، تحت تأثیر فرهنگ بختیاری است و معمولاً با حضور خانواده، دوستان و نزدیکان دو طرف برگزار می‌شود. در این مراسم، عروس و داماد با لباس‌های سنتی و تزئین‌شده حاضر می‌شوند، موسیقی محلی با سازهایی مانند دهل و سرنا نواخته می‌شود و مهمانان به رقص و پایکوبی می‌پردازند. پیش از عروسی، خانواده‌ها مراسم خواستگاری و ارسال جهیزیه را انجام می‌دهند و پس از عروسی نیز مراسم «پاتختی» یا «پاگشا» برگزار می‌شود که عروس و داماد به خانه‌های خانواده‌های خود می‌روند و روابط خانوادگی تقویت می‌شود. این آداب و رسوم نشان‌دهنده احترام مردم گندمان به سنت‌ها و فرهنگ محلی است.

لباس محلی اهالی گندمان

لباس محلی مردم گندمان برگرفته از فرهنگ بختیاری است و جلوه‌ای زیبا از سنت و اصالت این منطقه را نشان می‌دهد. مردان معمولاً شلوار دبیت گشاد، قبا یا چوخا و کلاه نمدی بر تن دارند که نماد سادگی و استقامت مردمان کوهستان است.

زنان گندمانی نیز لباس‌هایی رنگارنگ، بلند و چین‌دار با جلیقه‌های سوزن‌دوزی‌شده و روسری‌های گلدار می‌پوشند. استفاده از زیورآلات سنتی مانند گردنبند، دستبند و گوشواره‌های نقره‌ای، زیبایی این پوشش را دوچندان می‌کند. لباس محلی در جشن‌ها، عروسی‌ها و آیین‌های سنتی همچنان کاربرد دارد و نمادی از هویت فرهنگی مردم گندمان به شمار می‌رود.

چطور به گندمان برویم؟

برای سفر از تهران به گندمان، ابتدا باید مسیر تهران به شهرکرد را طی کنید که حدود ۵۶۰ کیلومتر است و نزدیک به ۸ تا ۹ ساعت زمان می‌برد. پس از رسیدن به شهرکرد، مسیر خود را به سمت بروجن ادامه دهید و از آنجا حدود ۲۰ کیلومتر تا شهر گندمان فاصله دارید. مسیر پیشنهادی از تهران، عبور از قم، اصفهان، بروجن و سپس گندمان است. این جاده علاوه بر آسفالت مناسب، مناظری زیبا از دشت‌ها و کوه‌های زاگرس دارد و یکی از مسیرهای دیدنی برای سفرهای جاده‌ای در ایران به شمار می‌رود. همچنین می‌توانید با پرواز به شهرکرد و ادامه مسیر با خودروی شخصی یا تاکسی به گندمان بروید.

جمع‌بندی مطالب

آداب و رسوم مردم گندمان ریشه در سنت‌های بختیاری و ایرانی دارد. اهالی این دیار سنت های قدیمی را نسل به نسل به فرزندان خود انتقال داده و برای نسل‌های آینده به یادگار گذاشته‌اند. در این شهر آیین‌ها و رسوم محلی همچنان با شور و اصالت برگزار می‌شوند. از مراسم ویژه نوروز با نام «عجیج و مجیج» گرفته تا جشن‌های سنتی عروسی، کتل بندان و موسیقی‌های بومی، همه نشانگر فرهنگ کهن و باورهای عمیق مردم این دیار است. در این مقاله با مهم‌ترین آداب و رسوم گندمان و نقش آن‌ها در حفظ هویت فرهنگی این منطقه آشنا می‌شوید.برای گردشگران شرکت در جشن‌های تالابی، دیدن رقص محلی، شنیدن موسیقی زنده محلی و بازدید از بازارچه های صنایع دستی می‌تواند بسیار جذاب باشد.

سوالات متداول