آداب و رسوم ابرکوه؛ از جشن سده ایرانی تا نخل‌برداری و زنجیرزنی جفتی محرم

شهر ابرکوه، یکی از مناطق بسیار قدیمی استان یزد که با تاریخ و تمدنی چند هزارساله شناخته می‌شود. این شهر تاریخی، علاوه بر جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، به دلیل آداب و رسوم ویژه‌ای که در میان مردم آن رواج دارد، شناخته شده است. آداب و رسوم ابرکوه جلوه‌ای از هویت و فرهنگ مردم این شهر باستانی است که نسل به نسل حفظ و سینه به سینه منتقل شده است. در این مطلب از مجله گردشگری اقامت ۲۴، مهم‌ترین آداب و رسوم شهرستان ابرکوه در جشن‌های باستانی، آیین‌های مذهبی و مناسبت‌های ملی ذکر شده است. با توجه به زمان سفرتان، در کنار بازدید از جاهای دیدنی ابرکوه سعی کنید در برخی از این مراسم حضور داشته باشید.

جشن سده در ابرکوه

مثل اکثر مناطق یزد، یکی از رسوم کهن در ابرکوه، برگزاری جشن سده است. مردم این منطقه در شامگاه ۱۰ بهمن، با روشن کردن آتش به صورت گروهی یادآور پیروزی نور بر تاریکی می‌شوند. این آیین، بخشی از میراث فرهنگی زرتشتیان بوده و هنوز هم به‌صورت نمادین در برخی از مناطق ایران و از جمله شهرستان ابرکوه برگزار می‌شود.

آیین نخل‌برداری محرم

آیین‌های محرم در میان مردم ابرکوه جلوه‌ای ویژه دارد. نخل‌برداری از مهم‌ترین مراسم عزاداری این شهرستان است که در روز عاشورا با حضور جمعیت گسترده در حسینه‌‌ها و مساجد برگزار می‌شود. . مردم با شور و ارادت خاص، نخل بزرگ و چوبی که با پارچه‌ها و آینه‌های رنگارنگ تزیین شده را و نماد تابوت امام حسین (ع) است، به حرکت درمی‌آورند. جوانان با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی نخل را همراهی می‌کنند، بعد از پایان مراسم نخل به جایگاه اصلی خود بازگردانده می‌شود و تا محرم سال بعد از آن مراقبت می‌گردد.

زنجیرزنی جفتی محرم

یکی دیگر از آیین‌های خاص عزاداری در ابرکوه، مراسم زنجیرزنی جفتی در عزاداری محرم است. در این مراسم، عزاداران به صورت صف در کنار هم می‌ایستند و با هماهنگی خاص، زنجیرها را به‌شکل منظم و همزمان به پشت می‌زنند. این آیین با ذکر مصیبت اهل بیت و نوحه‌خوانی همراه است و جلوه‌ای باشکوه از همدلی و احترام به شهدای کربلا در میان مردم ابرکوه به شمار می‌رود.

مراسم چهارشنبه‌سوری

مراسم چهارشنبه‌سوری، از دیگر اداب رسوم ابرکوه به شمار می‌رود. در این شب، خانواده‌ها آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند تا بیماری و بدی‌ها را به آتش بسپارند. پختن آش محلی و گردهمایی‌های صمیمی، فضای شادی و همبستگی را در این مراسم ایجاد می‌کند.

آیین‌های نوروزی ابرکوه

با فرارسیدن بهار، اداب و رسوم ابرکوه رنگ و بوی تازه‌ای می‌گیرد. خانه‌تکانی، تهیه سفره هفت‌سین و دید و بازدید اقوام و انجام بازی‌های سنتی، مثل اکثر مناطق ایران، بخشی جدانشدنی از این آیین‌ها است. اما برخی آیین های هم مخصوص مردم ابرکوه است. در ادامه به معرفی برخی سنت‌های نوروزی مردم ابرکوه می‌پردازیم:

سنت ظرف پنجه قبل از نوروز

در این مراسم سنتی که در اولین سال ازدواج برگزار می‌شود، ۵ روز مانده به نوروز خانواده داماد برای تازه عروس خود  هدایای ویژه می‌فرستند. هدایا شامل آجیل شب عید، شیرینی، گوشت، برنج، پارچه یا لباس نو، میوه فصل، ظروف و لوازم اولیه زندگی در سینی یا طبق‌های بزرگ که به صورت زیبایی تزیین شده قرار داده می‌شد و برای خانواده نوعروس پیشکش می‌کردند.

حنابندان شب عید در ابرکوه

یکی از سنت های مرسوم زنان و دختران ابرکوه که گاه توسط برخی مردان هم انجام می‌شود، حنابندان است. طبق این رسم بانوان چند روز مانده به عید نوروز دست و پا و موهای خود را با حنا خضاب می‌کردند، امروزه با توجه به عشق و ارادت مردم به حضرت علی علیه السلام این مراسم در شب عید غدیر که در بین ابرکوهی‌ها به عید مرتضی علی (ع)  معروف است، هم انجام می‌شود.

پخت انواع شیرینی و غذاهای محلی ابرکوه در نوروز

دونوع شیرینی سنتی ابرکوه که مخصوص نوروز آماده می‌شد نان خشک شیرین و چنگال سین هستند که امروز خیلی کم طبخ می‌شوند. یکی دیگر از غذاهای محلی ابرکوه که وِزه سال نو طبخ می‌شود آش هفت تخمه است. مردم بر این باورند که خوردن این آش در روزهای آخر سال و نزدیک نوروز آنان را از خطر نیش حشرات گزنده در سال جدید مصون می‌کند.

آیین‌های شب یلدا در ابرکوه

شب یلدا در بین اهالی ابرکوه با فراهم آوردن سفره‌ای رنگارنگ از میوه‌های زمستانی مانند هندوانه، انار، خربزه و انگور همراه است. شلغم هم جزو خوراکی‌های سنتی این شب بوده و باور داشتند که خوردن آن از سرما و گزند حشرات محافظت می‌کند .
در این شب، آش‌هایی مثل آش جو و آش شولی و غذاهایی مانند قرمه سرو می‌شود. آجیل و خشکبار نیز جایگاه خاصی در سفره دارند.
خواندن شاهنامه و حافظ، قصه‌گویی بزرگ‌ترها، فال حافظ و حتی بازی‌های محلی مثل «گُروم‌چینی» بخشی از سرگرمی‌های این شب است. احترام به بزرگ‌ترها و دورهمی‌های خانوادگی از مهم‌ترین آداب و رسوم مردم ابرکوه در طولانی‌ترین شب سال است.

آیین‌های ماه رمضان در ابرکوه

ماه رمضان در ابرکوه با رسوم متنوعی همراه است. نذر نان صلواتی در میلاد امام حسن (ع) و برگزاری باشکوه شب‌های قدر از دیگر آیین‌های مذهبی رمضان است. برخی از این آداب و رسوم به عنوان شاخصه فرهنگی مردم کویرنشین این خطه شناخته می‌شوند. بعنوان نمونه طبق یک رسم قدیمی در شبی از شب‌های ماه رمضان مادر داماد، نوعروس خود را برای معرفی به بانوان همسایه با خود به مسجد محل برده و در بین همسایگان شیرینی تقسیم می‌کند.

آیین دوست، دوست علی دوست در ۲۷ رمضان

شب بیست‌وهفتم رمضان که در برخی از اسناد تاریخی شب کشته شدن ابن ملجم مرادی قاتل امیرالمومنین (ع) است در آیین سنتی ابرکوه جایگاه ویژه‌ای دارد، مراسم دوست دوست، علی دوست در حقیقت یک آیین قدیمی است که در شامگاه بیست و ششم ماه رمضان بعد از تاریکی هوا با حضور کودکان و نوجوانان برگزار شده و تا نیمه‌های شب ادامه دارد. در این مراسم کودکان به صورت گروهی در کوچه‌ها حرکت کرده و به درب منازل می‌روند و با خواندن اشعار مناسبتی درخواست هدیه می‌کنند. برخی معتقدند که این مراسم به یاد کمک‌های امام علی علیه السلام به  به یتیمان کوفه برگزار می شود.

مراسم هدیه بیست و هفتمی

به دلیل کشته شدن قاتل امیرالمومنین در این شب خانواده‌های یزدی جشن برپا کرده و برخی از تازه دامادها جهت تبرک به نوعروس خود هدیه‌های خاص بیست و هفتم اهدا می‌کنند. همچنین برگزاری مراسم خواستگاری،بله برون، عقد و عروسی در این شب مبارک و میمون است.

دوخت کیسه مراد، پیراهن مراد و بر دست کردن حلقه مراد

در روز ۲۷ رمضان رسوم قابل توجه و زیبای دیگری هم در این شهر وجود دارد. دوخت پیراهن مراد یکی از این رسم‌های زیباست. در این رسم به در خانه ۷ سید یا هفت نفر که نامشان فاطمه است رفته و از آنها پولی دریافت می‌کنند. و در روز ۲۷ رمضان با آن پارچه به مسجد رفته، بین نماز ظهر و عصر پارچه را برش می‌دهند. بعد از دوخت این پیراهن را به نیت شفا بر تن بیمار مورد نظر می‌کنند.

رسم دوخت کیسه مراد نیز در همین شب انجام می‌شود؛ زنان کیسه‌ای پارچه‌ای با سکه‌ای درون آن می‌دوزند و به نیت برکت، نگه می‌دارند تا حاجاتشان برآورده شود.

رسم ساختن و به‌دست‌ کردن حلقه مراد یکی از سنت‌های دیرینه مردم استان یزد، به‌ویژه در شهرستان ابرکوه، در روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان است. این آیین به‌ویژه در میان خانواده‌هایی که فرزندانشان پیش از رسیدن به سن بلوغ از دنیا رفته‌اند، برگزار می‌شود. مردم بر این باورند که با ساختن این حلقه، از مرگ و خطرات احتمالی برای فرزندان خود جلوگیری می‌کنند.

پخت نان سوروک

از دیگر مراسم مردم شهرستان ابرکوه در ۲۷ رمضان پخت نان سوروک است. این نان به نام‌های نان مراد یا نان بیست و هفتمی هم معروف است. برای پخت آن طبق رسوم خاص خود آرد تهیه کرده و پس از پخت به نیت گرفتن حاجت آن را می‌خورند.

چطور به ابرکوه برویم؟

برای سفر به ابرکوه، مسیرهای مختلفی وجود دارد. اگر مبدا حرکت شما تهران است، مسیر یزد-ابرکوه را پیش بگیرید. ابرکوه در فاصله ۱۵۰ کیلومتری جنوب غربی یزد واقع شده است و در مسیر اتوبان یزد-شیراز قرار دارد. همچنین برای رفتن به ابرکوه می‌توانید از حمل و نقل عمومی بوسیله اتوبوس استفاده کنید. مدت زمان سفر با اتوبوس از تهران به ابرکوه حدود ۷ ساعت و ۴۴ دقیقه است. برای سفر ریلی و هوایی به ابرکوه ابتدا مقصد یزد را انتخاب کرده و از یزد با خودرو به ابرکوه بروید.

در ابرکوه کجا اقامت کنیم؟

برای اقامت در ابرکوه، گزینه‌های متنوعی از هتل‌های سنتی تا اقامتگاه‌های بوم‌گردی وجود دارد که تجربه‌ای اصیل از زندگی کویری را ارائه می‌دهند. برای رزرو آنلاین و مقایسه قیمت‌ها، می‌توانید به وب‌سایت اقامت ۲۴ مراجعه کنید. در این سایت، اطلاعات کاملی از هتل‌ها و اقامتگاه‌های ابرکوه، همراه با نظرات مهمانان قبلی و امکان کنسلی رایگان، در دسترس است. برای مثال، هتل سنتی خانه آقازاده و اقامتگاه سنتی عمارت قجری از گزینه‌های محبوب در این منطقه هستند. همچنین، اقامتگاه‌های بوم‌گردی مانند بوم‌گردی اسفندیارپور و بوم‌گردی صبا نیز تجربه‌ای متفاوت از اقامت در ابرکوه را فراهم می‌کنند. برای مشاهده و رزرو این اقامتگاه‌ها، می‌توانید به صفحه هتل‌های ابرکوه در اقامت ۲۴ مراجعه کنید.

جمع‌بندی مطالب

آداب و رسوم شهرستان ابرکوه بازتابی از تاریخ، باورها و سبک زندگی اصیل مردم این خطه کهن است. از جشن‌های باستانی مانند سده و نوروز گرفته تا آیین‌های مذهبی چون نخل‌برداری، زنجیرزنی جفتی در محرم و رسوم ماه رمضان، همگی نشان‌دهنده پیوند عمیق ساکنان این دیار با فرهنگ ایرانی و اسلامی هستند. حتی مناسبت‌های ملی همچون شب یلدا، در قالب گردهمایی‌های خانوادگی و سفره‌های رنگین، جایگاه مهمی در زندگی مردم دارند.

سوالات متداول